[1] Nguyễn Ngọc Chí, Hoàn thiện các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế trước yêu cầu cải cách tư pháp, Tạp chí khoa học ĐHQGHN, Kinh tế - Luật 24 (2008).

[2] Lê Văn Cảm, Sách chuyên khảo Sau đại học, Những vấn đề cơ bản trong khoa học Luật hình sự (Phần chung), 2005, NXB ĐH Quốc gia Hà Nội, tr.287.

[3] Khoản 1, Điều 8 Bộ luật hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017).

[4] Cao Thị Oanh, Giáo trình Luật hình sự Việt Nam – Phần các tội phạm (Dùng cho sinh viên các trường đại học chuyên ngành luật, an ninh, công an), Nxb. Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, 2010, tr75.

[5] Nguyễn Ngọc Chí, Hoàn thiện các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế trước yêu cầu cải cách tư pháp, Tạp chí khoa học ĐHQGHN, Kinh tế - Luật 24, 2008, tr76.

 [6] Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tài liệu tập huấn BLHS năm 2015, Hà Nội, 2016, tr93 - 94.

[7] Khoản 2 Điều 198 Bộ luật hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017).

[8] Bộ tư pháp, Chuyên đề 6 Những điểm mới cơ bản của chương XVIII dự thảo bộ luật hình sự sửa đổi về các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế, http://www.bqllang.gov.vn/danh-sach-khach-vieng/142-du-thao-bo-luat-hinh-su-sua-doi/4102-chuyen-de-6-nhung-diem-moi-co-ban-cua-chuong-xviii-du-thao-bo-luat-hinh-su-sua-doi-ve-cac-toi-xam-pham-trat-tu-quan-ly-kinh-te.html, [truy cập ngày 06/9/2017].

[9] Lượng hóa là làm cho cụ thể ra bằng số lượng những đơn vị xác định để có thể đo đếm được.

[10] Đây là một trong những hình thức kinh doanh trái phép bị xử lý hình sự. Mặc dù BLHS năm 2015 đã bỏ Điều 159 – Tội kinh doanh trái phép, nhưng một số hành vi kinh doanh trái phép ở một số lĩnh vực vẫn bị truy cứu trách nhiệm hình sự, như Điều 227. Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên quy định: “1. Người nào vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên trong đất liền, hải đảo, nội thủy, vùng lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa và vùng trời của Việt Nam mà không có giấy phép hoặc không đúng với nội dung giấy phép thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 300.000.000 đồng đến 1.500.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm”.

CHUYÊN ĐỀ 3

Những bất cập và giải pháp về mặt lập pháp của nhóm các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế trong BLHS 2015 (sửa đổi bổ sung năm 2017).

 

1. Lý luận chung về nhóm các tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế

1.1. Khái niệm nhóm các tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế

Các tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế là những hành vi nguy hiểm cho xã hội xâm hại nền kinh tế quốc dân, gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại cho lợi ích Nhà nước, của các tổ chức, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân thông qua hành vi vi phạm các quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế.

1.2. Dấu hiệu pháp lý của nhóm các tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế

- Khách thể: Các tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế xâm phạm đến các quan hệ xã hội đảm bảo cho sự ổn định và phát triển nền kinh tế quốc dân.

- Khách quan: mặt khách của nhóm các tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế được thể hiện ở các hành vi cố ý vi phạm các quy định của Nhà nước về quản lý Nhà nước ở các mức độ khác nhau với mục đích vụ lợi.

Hành vi phạm tội được thực hiện có thể là hành động hoặc không hành động.

Hậu quả đối với một số tội là dấu hiệu bắt buộc trong cấu thành tội phạm.

- Chủ thể: Chủ thể của nhóm tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế là bất kỳ người nào có năng lực trách nhiệm hình sự. Trong một số tội, chủ thể phải là chủ thể dặc biệt (có chức vụ, quyền hạn nhất định trong các cơ quan, tổ chức kinh tế). Ngoài ra, Với BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) thì pháp nhân thương mại cũng có thể là chủ thể của nhóm các tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế.

- Chủ quan: các tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế được thực hiện do lỗi cố ý trực tiếp hoặc gián tiếp.

1.3. Hình phạt đối với nhóm các tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế

Tất cả hình phạt chính đều được áp dụng đối với các tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế, bao gồm: phạt tiền, cải tạo không giam giữ, phạt tù, tử hình.

Trong từng điều luật được chia nhỏ thành nhiều khung hình phạt với những tình tiết định khung cụ thể.

Hình phạt bổ sung được quy định tại một khoản độc lập của từng điều luật, bao gồm: phạt tiền; cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định; tịch thu tài sản.

Hình phạt đối với pháp nhân thương mại dược áp dụng gồm: phạt tiền; đình chỉ hoạt động có thời hạn; đình chỉ hoạt động vĩnh viễn; cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định; cấm huy động vốn; các biện pháp tư pháp.

2. Quy định của pháp luật về nhóm các tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế

Nhóm các tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế quy định trong BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) được quy định từ Điều 188 đến Điều 216, bao gồm 29 điều luật, được chia thành 2 nhóm nhỏ, đó là: các tội phạm trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, thương mại; các tội phạm trong lĩnh vực thuế, tài chính, ngân hàng, chứng khoán, bảo hiểm.

2.1. Các tội phạm trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, thương mại

Nhóm các tội phạm trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, thương mại được quy định từ Điều 188 đến Điều 199, gồm 12 Điều luật:

- Tội buôn lậu (Điều 188).

- Tội vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền tê qua biên giới (Điều 189).

- Tội sản xuất, buôn bán hàng cấm (Điều 190).

- Tội tàng trữ, vận chuyển hàng cấm (Điều 191).

- Tội sản xuất, buôn bán hàng giả (Điều 192).

- Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm (Điều 193).

- Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh (Điều 194).

- Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thức ăn dùng để chăn nuôi, phân bón thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật, giống cây trồng, vật nuôi (Điều 195).

- Tội đầu cơ (Điều 196).

- Tội quảng cáo gian dối (Điều 197).

- Tội lừa dối khách hàng (Điều 198).

- Tội vi phạm các quy định về cung ứng điện (Điều 199).

2.2. Các tội phạm trong lĩnh vực thuế, tài chính, ngân hàng, chứng khoán, bảo hiểm

Nhóm các tội phạm trong lĩnh vực thuế, tài chính, ngân hàng, chứng khoán, bảo hiểm được quy định từ Điều 200 đến Điều 216, gồm 17 điều luật:

- Tội trốn thuế (Điều 200).

- Tội cho vay nặng lãi trong giao dịch dân sự (Điều 201).

- Tội làm, buôn bán tem giả, vé giả (Điều 202).

- Tội in, phát hành, mua bán trái phép hóa đơn, chứng từ thu nộp ngân sách nhà nước (Điều 203).

- Tội vi phạm quy định về bảo quản, quản lý hóa đơn, chứng từ thu nộp ngân sách nhà nước (Điều 204).

- Tội lập quỹ trái phép (Điều 205).

- Tội vi phạm quy định về hoạt động ngân hàng, hoạt động khác liên quan đến hoạt động ngân hàng (Điều 206).

- Tội làm, tàng trữ, vận chuyển, lưu hành tiền giả (Điều 207).

- Tội làm, tàng trữ, vận chuyển, lưu hành công cụ chuyển nhượng giả hoặc các giấy tờ có giá giả khác (Điều 208).

- Tội cố ý công bố thông tin sai lệch hoặc che giấu thông tin trong hoạt động chứng khoán (Điều 209).

- Tội sử dụng thông tin nội bộ để mua bán chứng khoán (Điều 210).

- Tội thao túng thị trường chứng khoán (Điều 211).

- Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán (Điều 212).

- Tội gian lận trong kinh doanh bảo hiểm (Điều 213).

- Tội gian lận bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp (Điều 214).

- Tội gian lận bảo hiểm y tế (Điều 215).

- Tội trốn đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp cho người lao động (Điều 216).

3. Lý do sửa đổi, bổ sung đối với nhóm các tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế

Từ khi BLHS năm 1999 được ban hành đến nay tình hình kinh tế, xã hội của Việt Nam đã có những thay đổi cơ bản về cơ chế quản lý kinh tế. Nền kinh tế thị trường định hướng định hướng XHCN của nước ta đã có những bước phát triển quan trọng, từng bước hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới và đã mang lại những lợi ích to lớn, nhưng đồng thời cũng đặt ra nhiều vấn đề cần phải giải quyết, trong đó có vấn đề đấu tranh phòng chống tội phạm. BLHS năm 1999 nhìn chung vẫn là sản phẩm mang đậm dấu ấn của thời kỳ đầu của quá trình chuyển đổi từ nền kinh tế tập trung quan liêu, bao cấp sang nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, do vậy, chưa thực sự phát huy tác dụng trong việc bảo vệ và thúc đẩy các nhân tố tích cực của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN phát triển một cách lành mạnh. Nhiều quy định trong BLHS năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) không còn phù hợp với thể chế và yêu cầu phát triển của nền kinh tế hiện nay cũng như trong tương lai, một số quy định trở thành rào cản, kìm hãm sự phát triển kinh tế và không phù hợp với quy định của Hiến pháp năm 2013 (như tội kinh doanh trái phép) hoặc không phù hợp với cơ chế mới (như tội báo cáo sai trong quản lý kinh tế...). Thực tiễn cũng cho thấy có những tội danh quy định không rõ ràng về hành vi, dễ bị lạm dụng xử lý (như Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng); nhiều tội phạm có quy định các tình tiết định tội, định khung không cụ thể nên khó áp dụng trong thực tế. Mặt khác, nhiều tội phạm mới phát sinh trong quá trình vận hành nền kinh tế chưa được kịp thời bổ sung hoặc tuy đã được bổ sung, nhưng chưa đầy đủ, toàn diện, nhất là các tội phạm trong lĩnh vực sản xuất kinh doanh, thương mại, tài chính, ngân hàng, thuế, bảo hiểm, chứng khoán… Những hạn chế này đã ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển của nền kinh tế cũng như hiệu quả của công tác đấu tranh phòng chống tội phạm và đòi hỏi cần phải tiếp tục hoàn thiện BLHS để góp phần bảo vệ và thúc đẩy hơn nữa sự phát triển của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN.

Việc sửa đổi, bổ sung các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế nhằm đáp ứng hai mục tiêu sau:

Thứ nhất, mục tiêu quan trọng của việc sửa đổi, bổ sung BLHS lần này là xây dựng BLHS phù hợp với giai đoạn phát triển mới của đất nước sau Hiến pháp năm 2013, phát huy hơn nữa vai trò của BLHS với tư cách là công cụ pháp lý sắc bén, hữu hiệu trong đấu tranh phòng, chống tội phạm; góp phần bảo vệ chủ quyền, an ninh của đất nước, bảo vệ chế độ, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ và thúc đẩy nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa phát triển đúng hướng, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, tạo môi trường xã hội và môi trường sinh thái an toàn, lành mạnh cho mọi người dân, đồng thời đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế của nước ta.

Thứ hai, thể chế hóa đầy đủ, toàn diện các chủ trương, đường lối của Đảng thể hiện trong các văn kiện Đại hội lần thứ XI của Đảng, Nghị quyết số 48-NQ/TW của Bộ Chính trị về chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020, Nghị quyết số 49-NQ/TW của Bộ Chính trị về Chiến lược Cải cách Tư pháp đến năm 2020, đặc biệt là chủ trương: "Hoàn thiện chính sách, pháp luật hình sự và dân sự phù hợp với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa", "Quy định là tội phạm đối với những hành vi nguy hiểm cho xã hội mới xuất hiện trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, khoa học, công nghệ và hội nhập quốc tế".

4. Những bất cập về mặt lập pháp và giải pháp hoàn thiện đối với nhóm các tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế

Một là, hình thức đình chỉ hoạt động vĩnh viễn đối với pháp nhân tại điểm đ khoản 6 Điều 188, điểm d khoản 5 Điều 189, điểm d khoản 5 Điều 190, điểm d khoản 5 Điều 191, điểm đ khoản 6 Điều 195 là chưa phù hợp. Bởi lẽ, vĩnh viễn không hoạt động nữa thì pháp nhân sẽ chây ỳ trong việc khắc phục hậu quả; mặt khác phải có lối thoát cho họ một khi họ khắc phục hậu quả và nộp tiền phạt nghiêm chỉnh. Đồng thời, đình chỉ hoạt động vĩnh viễn đối với pháp nhân còn ảnh hưởng rất lớn đến việc làm của người lao động, đặc biệt đối với pháp nhân là các doanh nghiệp lớn. .

Giải pháp: Nên thay quy định hình phạt đình chỉ hoạt động vĩnh viễn đối với pháp nhân bằng một hình thức đình chỉ có thời hạn và tăng mức phạt tiền lên để khuyến khích pháp nhân khắc phục hậu quả và hoạt động trở lại.

Hai là, theo quy định của Luật dược 2016 thì khái niệm thuốc đã bao gồm thuốc nhằm mục đích phòng bệnh, chữa bệnh nhưng không bao gồm nguyên liệu làm thuốc, trong khi đó, thực tiễn hiện nay hành vi sản xuất buôn bán hàng giả là nguyên liệu làm thuốc diễn ra ngày càng phổ biến, phức tạp gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người sử dụng.

Giải pháp: Nên sửa tiêu đề và hành vi vi phạm quy định tại Điều 194 thành “Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc và nguyên liệu làm thuốc” để tránh bỏ lọt tội phạm và phù hợp, thống nhất với những hành vi bị nghiêm cấm tại Điều 6 Luật dược 2016

Ba là, tại Điều 196 quy định về tội đầu cơ: trong điều kiện nền kinh tế hàng hóa cạnh tranh, nhiều thành phần kinh tế như hiện nay, với lượng hàng hóa dồi dào, phong phú, quá trình điều tiết nền kinh tế hiệu quả thì tình trạng khan hiếm hàng hóa không xảy ra. Thực tiễn đã chứng minh, hằng năm nước ta đều trãi qua nhiều đợt bão, lũ, hạn hán, nhưng không xảy ra tình trạng khan hiếm hàng hóa. Do đó, hành vi này không còn nguy hiểm cho xã hội. Việc quy định tội đầu cơ chưa đảm bảo hành lang pháp lý an toàn cho mọi hoạt động sản xuất kinh doanh cũng như quyền tự do kinh doanh của chủ thể. Tạo ra khả năng tùy tiện trong giải thích và áp dụng luật đối với hành vi mua vét hàng hóa nhằm bán lại thu lợi bất chính.

Giải pháp: Phi hình sự hóa tội đầu cơ.

Bốn là,  Điều 197 BLHS 2015 chưa quy định cụ thể về “khái niệm quảng cáo gian dối” và điểm c khoản 2 điều 198 BLHS 2015 hành vi “dùng thủ đoạn xảo quyệt”

Giải pháp: Nên bổ sung thêm khái niệm quảng cáo gian dối và cụ thể hành vi dùng thủ đoạn xảo quyệt là như thế nào để thuận tiện hơn trong việc áp dụng.

Năm là, tại Điều 203.

- Về số lượng hóa đơn, chứng từ thu nộp ngân sách nhà nước bị coi là thỏa mãn dấu hiệu cấu thành tội phạm theo quy định tại khoản 1 Điều 203 BLHS năm 2015, như sau: Số lượng hóa đơn, chứng từ thu nộp ngân sách nhà nước ở dạng phôi (chưa ghi giá trị) từ 50 số đến dưới 100 số; Số lượng hóa đơn, chứng từ thu nộp ngân sách nhà nước đã ghi nội dung để nhằm thực hiện hành vi trái pháp luật từ 10 số đến dưới 30 số. Nhưng, hóa đơn dạng phôi tức là hóa đơn chưa ghi giá trị, nên không thể coi là đã gây ra hậu quả nguy hại cho xã hội. Về lý luận khoa học pháp lý chứng minh, tội phạm này đòi hỏi phải có thiệt hại thực tế xảy ra.

 Mặt khác, nếu hóa đơn đã ghi nội dung, nhưng giá trị chỉ 100.000 đồng/hóa đơn, thì gây thiệt hại chỉ vài triệu đồng thì thiệt hại gây ra cũng không lớn so với tình hình kinh tế xã hội hiện tại, nhưng lại xử lý hình sự có thể phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm tù là quá nặng.

Giải pháp:

 Mua bán phôi hóa đơn thì trên thực tế chưa gây thiệt hại, trường hợp này nên áp dụng xử lý bằng biện pháp hành chính (phạt tiền và tiêu hủy) và cũng tránh tình trạng lạm dụng hay hình sự hóa vấn đề này của các cơ quan tiến hành tố tụng.

 Số lượng hóa đơn, chứng từ thu nộp ngân sách nhà nước đã ghi nội dung để nhằm thực hiện hành vi trái pháp luật từ 10 số đến dưới 30 số trong trường hợp này cần quy định rõ số tiền cụ thể là bao nhiêu trở lên để làm căn cứ. Vì nếu số tiền vi phạm chỉ vài triệu đồng thì vẫn chưa đủ làm ảnh hưởng đến tình hình xã hội hiện nay.

- Quy định về hậu quả thiệt hại tại khoản 2 Điều 203 BLHS năm 2015 được nhà làm luật xác định theo 2 cách, đó là: Căn cứ vào số lượng phôi, hóa đơn, chứng từ (chưa ghi giá trị và đã ghi giá trị); thu lợi bất chính hoặc gây thiệt hại ngân sách nhà nước (tính bằng triệu đồng) là chưa hợp lý. Sẽ gây khó khăn cho các cơ quan tiến hành tố tụng trong việc xác định chính xác tình tiết định khung (điểm) nào của khoản 2 Điều luật khi áp dụng khi có một quy định về hậu quả thiệt hại mà lúc thì xác định theo số lượng phôi, hóa đơn, chứng từ lúc lại theo thiệt hại tính bằng tiền. 

Giải pháp: Chỉ nên có một quy định duy nhất khi xác định hậu quả là căn cứ vào thiệt hại cụ thể được tính bằng tiền trong tất cả các trường hợp; bỏ quy định tính toán hậu quả thiệt hại theo số lượng phôi hóa đơn, chứng từ

- Chế tài xử phạt đối với pháp nhân thương mại được quy định tại  khoản 4 Điều 203 BLHS năm 2015, là tương đối nhẹ hơn so với chế tài xử phạt áp dụng đối với chủ thể vi phạm là cá nhân, điều này là không tương xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội và hậu quả xảy ra. Bởi vi phạm của pháp nhân thương mại xét về quy mô, phạm vi ảnh hưởng hơn hẳn nhiều lần so với chủ thể khác là cá nhân.

Giải pháp: Trường hợp nếu pháp nhân thương mại phạm tội thỏa mãn quy định tại điểm b khoản 4 Điều luật này, thì mức phạt tiền là hình phạt chính được nâng lên mức cao nhất có thể, có như vậy mới bảo đảm tính răn đe và phòng ngừa chung.

Sáu là, tại Điều 204, quy định hành vi khách quan của tội phạm vi phạm quy định về bảo quản, quản lý hóa đơn trong thời gian tới sẽ không còn phù hợp vì xu hướng chung chắc chắn doanh nghiệp sẽ sử dụng hình thức hóa đơn đơn điện tử. Hơn nữa, pháp luật xử lý vi phạm hành chính có quy định xử phạt vi phạm quy định về bảo quản, quản lý hóa đơn, chứng từ thu nộp ngân sách nhà nước tại Nghị định 49/2016/NĐ-CP ngày 27/5/2016 của Chính phủ, sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 109/2013/NĐ-CP, với mức xử phạt đủ để răn đe và phòng ngừa, nếu bị phát hiện.

Giải pháp: kiến nghị bãi bỏ tội này vì những quy định xử phạt hành chính về thuế đã đủ sức răn đe, ngăn ngừa vi phạm và thực hiện quan điểm của Hiến pháp 2013 và Nghị quyết 35/2016 của Chính phủ về việc không hình sự hóa các quan hệ kinh tế, dân sự cũng như việc thực hiện chủ trương Nhà nước kiến tạo, lấy doanh nghiệp là đối tượng phục vụ, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp đầu tư, kinh doanh và phát triển.

Bảy là, tại Điều 206 (tại điểm b, d, g khoản 1 Điều 206) quy định này là không chính xác, vì đã là “những đối tượng không được cấp tín dụng theo quy định của pháp luật”, thì đã nằm trong điểm a là “Cấp tín dụng cho những trường hợp không được cấp tín dụng”. Điểm d, khoản 1 của Điều luật đã mắc phải lỗi chép lại nguyên văn một số đoạn trong Luật Các tổ chức tín dụng, mà không phản ánh được bản chất của vấn đề và nghiệp vụ, nên không chỉ khó hiểu, mà trở thành không chính xác, thậm chí là sai lầm nghiêm trọng về quy định “tổng mức dư nợ tín dụng” .Điểm g, khoản 1 của Điều luật là chưa chính xác vì Điều luật này chỉ nhằm đến phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt

Giải pháp: Tổng mức dư nợ cấp tín dụng đối với các đối tượng quy định tại các điểm a, b, c, d và đ khoản 1 Điều này không được vượt quá 5% vốn tự có của tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài.

Điểm g nói trên cần loại trừ trường hợp quy định về hành vi làm, tàng trữ, vận chuyển, lưu hành công cụ chuyển nhượng giả hoặc các giấy tờ có giá giả khác tại Điều 208 để tránh sự trùng lặp.

Tám là,  từ điều 209-212

- Ranh giới về mức tiền gây ra hậu quả về mặt kinh tế giữa tội phạm về chứng khoán với hành vi vi phạm pháp luật hành chính quy định khó chứng minh được, việc xác định mức tiền như trên để chứng minh tội phạm theo quy định BLHS 2015 sửa đổi sẽ là vấn đề quan tâm về t́nh trạng bỏ lọt tội phạm.

Giải pháp: Để tránh tình trạng bỏ lọt tội phạm cần phải xem xét giữa các tội phạm về trật tự quản lý kinh tế trong lĩnh vực chứng khoán và thị trường chứng khoán mà Luật chứng khoán quy định có thể truy cứu trách nhiệm hình sự chưa để đảm bảo sự đồng bộ, phù hợp với nhau.    

Chín là,  áp dụng hình phạt tiền là hình phạt chính đối với một số điều luật chưa tương xứng với mức độ thiệt hại gây ra.

Giải pháp: nếu định hướng của nhà lập pháp là xác định hình phạt chính cho các tội phạm về trật tự quản lý kinh tế là phạt tiền thì phải xác định rõ luôn phần tổn thất gián tiếp gây ra cho xã hội, cho các chủ thể có quyền và lợi ích liên quan và tăng mức phạt tiền lên số lớn hơn.

Mười là, tại một số điều luật (Điều 212- 214) chưa giải thích rõ cấu thành các tội phạm, lại phải đợi văn bản dưới luật hướng dẫn tiếp hoặc sửa đổi bổ sung các Luật nội dung có liên quan như Luật chứng khoán, luật bảo hiểm xã hội, luật bảo hiểm thất nghiệp, luật bảo hiểm y tế, luật việc làm, luật kinh doanh bảo hiểm

Giải pháp: khi nhà lập pháp muốn hình sự hóa các tội phạm mới thì phải có phương án chỉnh sửa luật nội dung có liên quan cùng một thời điểm, nhằm để có thể áp dụng cùng lúc khi BLHS mới được thông qua, có hiệu lực thì các Luật nội dung cũng đã được chỉnh sửa, bổ sung. Tránh tình trạng luật đợi luật, luật đợi văn bản dưới luật rồi mới thi hành được. Điều này làm cho mất đi ý nghĩa thực sự của thời điểm có  hiệu lực thi hành các bộ luật, luật mới.

Mười một là, nhà lập pháp chưa dự liệu đến tình huống nếu hình phạt tiền không thi hành được thì có thể hoán đổi thành hình phạt tù.

Giải pháp

- Xác minh điều kiện thi hành án (sự minh bạch của cơ quan thi hành án) có đảm bảo khách quan, vô tư.

- Người phạm tội biết mình sẽ có ngày bị phát hiện nên đã sớm tẩu tán tài sản, ‘giả bộ sống nghèo khổ’ – thỏa điều kiện ở phần chung là ‘hình phạt tiền có xét đến hoàn cảnh kinh tế của người phạm tội’.

- Việc cho phép chuyển đổi hay không còn phụ thuộc vào việc nhà lập pháp vẫn giữ ý 1 hay sửa được ý 1: nghĩa là quy định dấu hiệu chính cấu thành tội phạm là có gây ra tổn thất hoặc thu lợi bất chính là một số tiền A đủ lớn (1 tỷ trở lên...). Nghĩa là nếu không sửa theo kiến nghị 1 thì có cho phép chuyển đổi hình phạt hay không chuyển đổi hình phạt cũng không quan trọng lắm. Ngược lại nếu sửa kiến nghị 1 thì cho chuyển đổi hình phạt là hợp lý. Đương nhiên, việc chuyển đổi hình phạt từ phạt tiền sang phạt tù chỉ áp dụng hạn chế: chỉ nên áp dụng đối với đối tượng phạm tội tái phạm 1 lần, hoặc tái phạm nguy hiểm, hoặc phạm tội lần đầu mà gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng; còn đối tượng ‘có hoàn cảnh kinh tế khó khăn’ thì phải có cơ chế giám sát- đánh giá khả năng thi hành án của người phạm tội thật sự khách quan, vô tư, tránh để lạm dụng mà gây ra bất công, tùy tiện.

Mười hai là, tại Điều 216: tại khoản 1 Điều 216 quy định hành vi vi phạm khi “đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm” thì mới thỏa điều kiện áp dụng khoản 1 Điều 216 này. Vậy sẽ bỏ lọt tội phạm trong trường hợp rơi vào điểm a và điểm b Khoản 1 Điều 216 nhưng chưa bị xử phạt hành chính lần nào thì sẽ không bị xử lý.

Giải pháp: bỏ cụm từ “đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm”. 

CHUYÊN ĐỀ 4

NHỮNG BẤT CẬP VÀ GIẢI PHÁP VỀ MẶT LẬP PHÁP CỦA NHÓM CÁC TỘI PHẠM KINH TẾ KHÁC TRONG BLHS 2015

Quản lý hoạt động kinh tế nhằm mục đích sản xuất nhiều hàng hóa, tạo điều kiện phát triển xã hội, đồng thời điều chỉnh các hoạt động kinh tế theo trật tự của giai cấp thống trị là đòi hỏi khách quan của bất kỳ nhà nước nào. Vai trò bảo vệ trật tự quản lý kinh tế của nhà nước thuộc về Luật Hình sự bằng cách qui định tội phạm và hình phạt áp dụng đối với người có hành vi xâm hại đến trật tự quản lý kinh tế khác. Việc qui định các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế khác phải hướng tới mục đích thúc đẩy nền kinh tế phát triển, tạo điều kiện cạnh tranh lành mạnh, hạn chế tiêu cực trong hoạt động kinh tế. Tuy nhiên, thực tế không phải lúc nào cũng có sự phù hợp giữa các qui phạm pháp luật hình sự với đời sống kinh tế và yêu cầu quản lý nhà nước đối với các hoạt động kinh tế khác. Vì vậy, để góp phần hoàn thiện chính sách hình sự, bài viết này đề cập đến việc hoàn thiện các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế khác trong bộ luật hình sự 2015 sửa đổi 2017 như sau:

Điều 217. Tội vi phạm quy định về cạnh tranh

1. Người nào trực tiếp tham gia hoặc thực hiện các hành vi vi phạm quy định về cạnh tranh thuộc một trong các trường hợp sau đây, thu lợi bất chính từ 500.000.000 đồng đến dưới 3.000.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại cho người khác từ 1.000.000.000 đồng đến dưới 5.000.000.000 đồng, thì bị phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm:

a) Thỏa thuận ngăn cản, kìm hãm không cho doanh nghiệp khác tham gia thị trường hoặc phát triển kinh doanh; (6)

b) Thỏa thuận loại bỏ khỏi thị trường những doanh nghiệp không phải là các bên của thỏa thuận; (7)

c) Thỏa thuận hạn chế cạnh tranh khi các bên tham gia thỏa thuận có thị phần kết hợp trên thị trường liên quan 30% trở lên thuộc một trong các trường hợp:

(1) thỏa thuận ấn định giá hàng hóa, dịch vụ một cách trực tiếp hoặc gián tiếp;

(2) thỏa thuận phân chia thị trường tiêu thụ, nguồn cung cấp hàng hóa, nguồn cung dịch vụ;

(3) thỏa thuận hạn chế hoặc kiểm soát số lượng, khối lượng sản xuất, mua bán hàng hóa, dịch vụ;

(4) thỏa thuận hạn chế phát triển kỹ thuật, công nghệ, hạn chế đầu tư;

(5) thỏa thuận áp đặt cho doanh nghiệp khác điều kiện ký kết hợp đồng mua, bán hàng hóa, dịch vụ hoặc buộc doanh nghiệp khác chấp nhận nghĩa vụ không liên quan trực tiếp đến đối tượng của hợp đồng.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 1.000.000.000 đồng đến 3.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:

a) Phạm tội 02 lần trở lên;

b) Dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt;

c) Lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường hoặc vị trí độc quyền thị trường;

d) Thu lợi bất chính 5.000.000.000 đồng trở lên;

đ) Gây thiệt hại cho người khác 3.000.000.000 đồng trở lên.

3. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

4. Pháp nhân thương mại phạm tội quy định tại Điều này, thì bị phạt như sau:

a) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này, thì bị phạt tiền từ

1.000.000.000 đồng đến 3.000.000.000 đồng;

b) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này, thì bị phạt tiền từ

3.000.000.000 đồng đến 5.000.000.000 đồng hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn từ 06 tháng đến 02 năm;

c) Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng, cấm kinh doanh, hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.

1. Những điểm bất cập

Cạnh tranh có vai trò là động lực cho sự phát triển của nền kinh tế thị trường nên bảo vệ cạnh tranh là hết sức cần thiết làm tiền đề cho sự phát triển của kinh tế đất nước. Khi cạnh tranh trên thị trường được bảo vệ một cách tốt nhất sẽ đảm bảo cho sự vận hành hiệu quả của nền kinh tế. Chính vì vậy, bảo vệ cạnh tranh và phát triển nền kinh tế thị trường là mục tiêu quan trọng trong chính sách phát triển kinh tế của đất nước đã được Đảng và Nhà nước ta đề ra và được quy định cụ thể tại các Điều 51 và 52, Hiến pháp năm 2013.

Mặc dù các hành vi phản cạnh tranh đã được quy định và kiểm soát theo Luật Cạnh tranh năm 2004 nhưng từ thực tiễn thực thi cho thấy cần phải có những hình thức xử lý hoặc chế tài có tính răn đe cao hơn nhằm nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật cạnh tranh, từ đó tăng cường các hoạt động cạnh tranh hiệu quả trên thị trường. Với ý nghĩa đó, việc bổ sung tội danh liên quan đến hành vi xâm hại cạnh tranh vào Bộ luật hình sự là cần thiết và phù hợp.

Thực tiễn, xử lý bằng các chế tài hình sự đối với các cá nhân, tổ chức có hành vi xâm phạm cạnh tranh từ lâu đã được nhiều nước áp dụng và hiện nay đang trở thành một xu thế chung trên thế giới. Vì vậy, áp dụng chế tài hình sự để xử lý đối với hành vi xâm hại cạnh tranh tại Việt Nam càng mang nhiều ý nghĩa và có tính thời đại. Hơn nữa việc quy định xử lý hình sự đối với các hành vi xâm hại cạnh tranh tại Việt Nam cũng đã đến độ chín muồi.

Tuy nhiên nội dung quy định tại Điều 217. Tội vi phạm quy định về cạnh tranh

hiện tại còn nhiều bất cập và thiếu tính khả thi. Cụ thể như sau:

Một là, việc quy định các hành vi phạm tội theo Khoản 1, Điều 217 là không khả thi, không phù hợp với Luật cạnh tranh năm 2004. Theo quy định tại Điều 118, Luật Cạnh tranh, doanh nghiệp nếu thực hiện  hành vi vi phạm (thực hiện một hoặc một số hành vi thoả thuận bị cấm nêu trên) sẽ bị xử phạt tiền tối đa lên đến 10% tổng doanh thu trong năm tài chính (của doanh nghiệp vi phạm) trước năm thực hiện hành vi vi phạm. Có sự chồng chéo về khung hình phạt giữa Luật cạnh tranh năm 2004 và BLHS năm 2015, sửa đổi năm 2017.

Hai là, nội dung “Điều 217. Tội vi phạm quy định về cạnh tranh” nhưng chỉ tựu trung tại “Mục 1. Thỏa thuận hạn chế cạnh tranh”, chủ yếu tại Điều 8, Điều 9 Luật cạnh tranh năm 2004 là chưa bao hàm hết việc kiểm soát hành vi hạn chế cạnh tranh như đã quy định trong chương 2 của Luật Luật cạnh tranh năm 2004. BLHS năm 2015, sửa đổi năm 2017 chưa thấy đề cập đến “ Khoản 8. Thông đồng để một hoặc các bên của thỏa thuận thắng thầu trong việc cung cấp hàng hóa, cung ứng dịch vụ”, Điều 8, Luật cạnh tranh năm 2004.

Ba là, việc quy định phạt tiền đối với pháp nhân thương mại so với cá nhân là mức phạt quá hà khắc mà trên thế giới chưa có tiền lệ, có thể làm cho pháp nhân bị phá sản. Điều này không những ảnh hưởng trực tiếp tới đời sống người lao động mà còn làm xáo trộn thị trường, và nghiêm trọng hơn có thể xáo trộn cả nền kinh tế.

1. Một số giải pháp

* Về nhóm hành vi phản cạnh tranh cần xử lý hình sự

Trong thực tiễn, các dạng hành vi phản cạnh tranh là khá đa dạng nhưng tựu chung được phân thành nhóm hành vi hạn chế cạnh tranh (trong đó bao gồm các hành vi thoả thuận hạn chế cạnh tranh, các hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường, lạm dụng vị trí độc quyền, và các hành vi tập trung kinh tế) và nhóm hành vi cạnh tranh không lành mạnh theo quy định của Luật Cạnh tranh.

Như đã phân tích ở trên, việc xử lý hình sự đối với các hành vi xâm hại cạnh tranh là cần thiết. Tuy nhiên, căn cứ trên bản chất và tính nguy hại đối với cạnh tranh, đối với người tiêu dùng nói riêng, và đối với toàn bộ nền kinh tế nói chung cũng như xuất phát nhu cầu của hoạt động kiểm soát đối với các hành vi phản cạnh tranh trên thực tiễn thì trong giai đoạn trước mắt, chỉ nên áp dụng chế tài hình sự để xử lý đối với bốn dạng hành vi phản cạnh tranh sau:

• Thỏa thuận ấn định giá hàng hóa, dịch vụ một cách trực tiếp hoặc gián tiếp bị cấm;
• Thỏa thuận phân chia thị trường tiêu thụ, nguồn cung cấp hàng hóa, nguồn cung dịch vụ bị cấm;
• Thỏa thuận hạn chế hoặc kiểm soát số lượng, khối lượng sản xuất, mua bán hàng hóa, dịch vụ bị cấm;
• Thông đồng để môt hoặc các bên của thỏa thuận thắng thầu trong việc cung cấp hàng hóa, cung ứng dịch vụ.

Đây cũng chính là bốn dạng hành vi phản cạnh tranh được nhiều nước trên thế giới áp dụng các chế tài hình sự để xử lý. Lý do là bởi chúng là những dạng hành vi xâm hại cạnh tranh với mức độ nguy hại nhất. Đồng thời bốn dạng hành vi này thuộc nhóm các hành vi thoả thuận hạn chế cạnh tranh – một dạng hành vi phản cạnh tranh mà việc đấu tranh, phát hiện để xử lý là khó khăn nhất.

Nhiều chuyên gia và cơ quan cạnh tranh trên thế giới cho rằng những hành vi này có tính chất nguy hại hơn cả hành vi trộm cắp bởi việc trộm cắp thường có phạm vi ảnh hưởng hẹp, tới một hoặc một vài cá nhân và những thiệt hại vật chất do hành vi trộm cắp gây ra thường không lớn. Trong khi đó, các hành vi thoả thuận nêu trên thường có phạm vi tác động và ảnh hưởng lớn, thậm chí tới toàn xã hội, và những thiệt hại vật chất gây ra cũng thường rất lớn. Thậm chí nguy hại hơn nữa là ở việc các cá nhân, tổ chức thực hiện các hành vi này để trục lợi trong khi những người bị trục lợi lại thường không hay biết hoặc không nhận biết được do tính chất bí mật hay bất minh của hành vi mà các chủ thể tham gia thường hướng tới.

* Về đối tượng cần xử lý hình sự

Theo quy định tại Điều 118, Luật Cạnh tranh, doanh nghiệp nếu thực hiện  hành vi vi phạm (thực hiện một hoặc một số hành vi thoả thuận bị cấm nêu trên) sẽ bị xử phạt tiền tối đa lên đến 10% tổng doanh thu trong năm tài chính (của doanh nghiệp vi phạm) trước năm thực hiện hành vi vi phạm.

Từ thực tiễn điều tra và xử lý đối với những hành vi trên trong thời gian qua của cơ quan cạnh tranh cho thấy hình thức và mức độ xử lý như hiện tại theo quy định của Luật Cạnh tranh là phù hợp, đã đảm bảo tính răn đe, sự nghiêm minh của pháp luật và có sự phù hợp với thông lệ quốc tế. Vì vậy, việc quy định xử lý hình sự đối với doanh nghiệp (pháp nhân) vi phạm là không cần thiết. Bên cạnh đó, Luật Cạnh tranh cũng đã quy định một cách chi tiết, cụ thể các thủ tục tố tụng, quy trình điều tra và xử lý đối với chủ thể vi phạm là các doanh nghiệp. Vì vậy, các cơ quan cạnh tranh đã có đủ cơ sở pháp lý và công cụ cần thiết nhằm xử lý một cách hiệu quả và triệt để đối với doanh nghiệp vi phạm.

Điều cần thiết hơn hiện nay và cũng là điều mà Luật Cạnh tranh hiện đang còn thiếu, chưa quy định đó là việc xử lý đối với các cá nhân trực tiếp tham gia vào hoặc thực hiện các hành vi thoả thuận nêu trên. Chỉ khi nào những cá nhân trực tiếp tham gia vào hoặc thực hiện các hành vi thoả thuận trên đây bị quy trách nhiệm (mang tính cá nhân) và bị xử lý một cách thích đáng thì tính răn đe của pháp luật mới được tăng cường, và từ đó hiệu quả thực thi mới được nâng cao.

Điều 218. Tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản

1. Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây, thu lợi bất chính từ 30.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại cho người khác từ 50.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng, thì bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm:

a) Lập danh sách khống về người đăng ký mua tài sản bán đấu giá;

b) Lập hồ sơ khống, hồ sơ giả tham gia hoạt động bán đấu giá tài sản;

c) Thông đồng dìm giá hoặc nâng giá trong hoạt động bán đấu giá tài sản.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:

a) Có tổ chức;

b) Thu lợi bất chính 200.000.000 đồng trở lên;

c) Gây thiệt hại cho người khác 300.000.000 đồng trở lên;

d) Phạm tội 02 lần trở lên;

đ) Dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt.

3. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

1. Những điểm bất cập

Thứ nhất, chỉ liệt kê hành vi vi phạm quy định về bán đấu giá tài sản từ góc độ của người tham gia đấu giá. Điều 218 đã liệt kê 3 hành vi vi phạm quy định về bán đấu giá tài sản từ góc độ của người tham gia đấu giá, gồm (1) Lập danh sách khống về người đăng ký mua tài sản bán đấu giá; (2) Lập hồ sơ khống, hồ sơ giả tham gia hoạt động bán đấu giá tài sản; (3) Thông đồng dìm giá hoặc nâng giá trong hoạt động bán đấu giá tài sản. Song trên thực tế, các hành vi trục lợi từ hoạt động bán đấu giá tài sản hiện nay không chỉ giới hạn tại các hành vi đó và đặc biệt là có yếu tố gian lận từ đơn vị tổ chức đấu giá.

Thứ hai, tội về đấu giá thì liệt kê 3 hành vi rất chi tiết nhưng có nguy cơ thiếu sót. Hoạt động đấu giá và đấu thầu có nhiều nét tương đồng với nhau nhưng việc mô tả hành vi của hai tội danh này khác hẳn nhau. Tội về đấu giá thì liệt kê 3 hành vi rất chi tiết nhưng có nguy cơ thiếu sót, còn tội về đấu thầu thì mô tả hành vi rất chung chung như "thông thầu, gian lận trong đấu thầu, vi phạm quy định của pháp luật về bảo đảm công bằng, minh bạch trong hoạt động đấu thầu". Cách thể hiện của Tội về đấu thầu (Điều 222) phù hợp hơn. Tuy nhiên, sau này vẫn cần có hướng dẫn cụ thể nhằm xác định chính xác các hành vi gian lận, hay không công bằng, minh bạch trong các hoạt động này.

Thứ ba, khung hình phạt còn quá nhẹ, chưa đủ sức răn đe tội phạm.

1. Một số giải pháp

Thứ nhất, bổ sung thêm hành vi gian lận từ đơn vị tổ chức đấu giá

Thứ hai, chỉ cần quy định chung là có hành vi vi phạm quy định về bán đấu giá tài sản không nên quy định chi tiết vì càng vi định chi tiết thì càng thiếu sót.

Thứ ba, nâng cao khung hình phạt từ bằng hoặc trên khung hình phạt quy định về tội cố ý làm trái quy định của nhà nước trong quản lý kinh tế, gây hậu quả nghiêm trọng theo BLHS năm 1999 vì thực chất điều 218 là cụ thể hóa tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước trong quản lý kinh tế, gây hậu quả nghiêm trọng tại Điều 165 BLHS năm 1999 trong hoạt động bán đấu giá tài sản. Tuy nhiên khác với quy định về tội cố ý làm trái quy định của nhà nước trong quản lý kinh tế, gây hậu quả nghiêm trọng, trong cấu thành của tội này không chỉ quy định hậu quả thiệt hại gây ra cho người khác (từ 50 triệu đồng trở lên) mà hoặc là thu lợi bất chính từ 30 triệu đồng trở lên cũng đã cấu thành tội phạm. Mặc khác khung hình phạt nhẹ hơn rất nhiều so với tội cố ý làm trái quy định của nhà nước trong quản lý kinh tế, gây hậu quả nghiêm trọng (khung cơ bản quy định mức tối thiểu là phạt tiền 20 triệu đồng, cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 2 năm, khung hình phạt cao nhất là phạt tiền từ 200 triệu đồng đến 1 tỷ đồng hoặc phạt từ 1 -5 năm tù, so với khung khởi điểm của Điều 165 BLHS năm 1999 là cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 1 năm đến 5 năm; khung hình phạt cao nhất là từ 10 năm đến 20 năm tù).

Điều 219. Tội vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí

1. Người nào được giao quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước mà vi phạm chế độ quản lý, sử dụng tài sản, gây thất thoát, lãng phí từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc dưới 100.000.000 đồng nhưng đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 12 năm:

a) Vì vụ lợi;

b) Có tổ chức;

c) Dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt;

d) Gây thiệt hại về tài sản từ 300.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng.

3. Phạm tội gây thiệt hại về tài sản 1.000.000.000 đồng trở lên, thì bị phạt tù từ 10 năm đến 20 năm.

4. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.

1. Những điểm bất cập

Thứ nhất là cùng một hành vi trong cùng một điều luật nhưng tại khoản 1 thì sử dụng thuật ngữ “gây thất thoát, lãng phí” còn tại khoản 2, 3 lại sử dụng thuật ngữ “gây thiệt hại về tài sản” trong khi đó tinh thần của điều luật là gây thất thoát, lãng phí.

Thứ hai là về hình phạt có sự trùng lấp dẫn đến áp dụng tùy tiện: khoản 1 (từ 1 đến 5 năm), khoản 2 (từ 3 đến 15 năm), khoản 3 (từ 10 đến 20 năm).

Ví dụ: 1 người phạm tôi ở khoản 3 có thể bị phạt tù 10 năm, nhưng 10 năm là khung hình phạt của khoản 2.

1. Một số giải pháp

Thứ nhất, theo chúng tôi nên sử dụng thuật ngữ “gây thất thoát, lãng phí ” để đảm bảo tính thống nhất.

Thứ hai, quy định khung hình phạt có tính kế tiếp không trùng lấp

Ví dụ: khoản 1 (từ 1 đến 5 năm), khoản 2 (từ 6 đến 15 năm), khoản 3 (từ 16 đến 20 năm).

Điều 220. Tội vi phạm qui định của Nhà nước về quản lý và sử dụng vốn đầu tư công gây hậu quả nghiêm trọng

1. Người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn thực hiện một trong những hành vi sau đây gây thiệt hại từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc dưới 100.000.000 đồng nhưng đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 224 của Bộ luật này, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:

a) Vi phạm quy định về quyết định chủ trương đầu tư;

b) Vi phạm quy định về lập, thẩm định chủ trương đầu tư;

c) Vi phạm quy định về quyết định đầu tư chương trình, dự án;

d) Vi phạm quy định về tư vấn, thiết kế chương trình, dự án.

2. Phạm tội thuộc một trong những trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 12 năm:

a) Vì vụ lợi;

b) Có tổ chức;

c) Dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt;

d) Gây thiệt hại từ 300.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng.

3. Phạm tội gây thiệt hại 1.000.000.000 đồng trở lên, thì bị phạt tù từ 10 năm đến 20 năm.

4. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.

1. Những điểm bất cập

Về hình phạt có sự trùng lấp dẫn đến áp dụng tùy tiện: khoản 1 (từ 1 đến 5 năm), khoản 2 (từ 3 đến 15 năm), khoản 3 (từ 10 đến 20 năm).

Ví dụ: 1 người phạm tôi ở khoản 3 có thể bị phạt tù 10 năm, nhưng 10 năm là khung hình phạt của khoản 2.

1. Một số giải pháp

Về hình phạt quy định mang tính liên tiếp không trùng lấp dẫn đến áp dụng tùy tiện: khoản 1 (từ 1 đến 5 năm), khoản 2 (từ 6 đến 15 năm), khoản 3 (từ 16 đến 20 năm).

Điều 221. Tội vi phạm quy định của Nhà nước về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng

1. Người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn thực hiện một trong những hành vi sau đây, gây thiệt hại từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc dưới 100.000.000 đồng nhưng đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:

a) Giả mạo, khai man, thỏa thuận hoặc ép buộc người khác giả mạo, khai man, tẩy xóa tài liệu kế toán;

b) Dụ dỗ, thỏa thuận hoặc ép buộc người khác cung cấp, xác nhận thông tin, số liệu kế toán sai sự thật;

c) Để ngoài sổ kế toán tài sản của đơn vị kế toán hoặc tài sản liên quan đến đơn vị kế toán;

d) Huỷ bỏ hoặc cố ý làm hư hỏng tài liệu kế toán trước thời hạn lưu trữ quy định của Luật kế toán;

đ) Lập hai hệ thống sổ kế toán tài chính trở lên nhằm bỏ ngoài sổ kế toán tài sản, nguồn vốn, kinh phí của đơn vị kế toán.

2. Phạm tội thuộc một trong những trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 12 năm:

a) Vì vụ lợi;

b) Có tổ chức;

c) Dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt;

d) Gây thiệt hại từ 300.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng.

3. Phạm tội gây thiệt hại 1.000.000.000 đồng trở lên, thì bị phạt tù từ 10 năm đến 20 năm.

4. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.

1. Những điểm bất cập

Về hình phạt có sự trùng lấp dẫn đến áp dụng tùy tiện: khoản 1 (từ 1 đến 5 năm), khoản 2 (từ 3 đến 15 năm), khoản 3 (từ 10 đến 20 năm).

Ví dụ: 1 người phạm tôi ở khoản 3 có thể bị phạt tù 10 năm, nhưng 10 năm là khung hình phạt của khoản 2.

1. Một số giải pháp

Về hình phạt quy định mang tính liên tiếp không trùng lấp dẫn đến áp dụng tùy tiện: khoản 1 (từ 1 đến 5 năm), khoản 2 (từ 6 đến 15 năm), khoản 3 (từ 16 đến 20 năm).

Tóm lại: cả 3 Điều (Đ.219, Đ.220, Đ.221) luật có 1 điểm bất cập chung, sự trùng lấp về định khung hình phạt sẽ không thể hiện rõ hình phạt tương ứng với từng khung: ít nghiêm trọng, nghiêm  trọng, rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng. Sự trùng lấp này dẫn đến sự không công bằng không nghiêm minh khi tội nghiêm trọng lại bị hình phạt thấp hơn tội ít nghiêm trọng. Chính vì vậy gây bất cập khi áp dụng pháp luật.

Hướng giải quyết: Định khung hình phạt phân định rõ ràng với từng khung, không bị trùng lấp.

Điều 222. Tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng

1. Người nào thực hiện một trong những hành vi sau đây, gây thiệt hại từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc dưới 100.000.000 đồng nhưng đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:

a) Can thiệp trái pháp luật vào hoạt động đấu thầu;

b) Thông thầu;

c) Gian lận trong đấu thầu;

d) Cản trở hoạt động đấu thầu;

đ) Vi phạm quy định của pháp luật về bảo đảm công bằng, minh bạch trong hoạt động đấu thầu;

e) Tổ chức lựa chọn nhà thầu khi nguồn vốn cho gói thầu chưa được xác định dẫn đến nợ đọng vốn của nhà thầu;

g) Chuyển nhượng thầu trái phép.

2. Phạm tội thuộc một trong những trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 12 năm:

a) Vì vụ lợi;

b) Có tổ chức;

c) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn;

d) Dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt;

đ) Gây thiệt hại từ 300.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng.

3. Phạm tội gây thiệt hại 1.000.000.000 đồng trở lên, thì bị phạt tù từ 10 năm đến 20 năm.

4. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.

Theo khoản 12 Điều 4 Luật đấu thầu 2013 thì đấu thầu được hiểu đó là quá trình lựa chọn nhà thầu để kí kết và thực hiện hợp đồng cung cấp dịch vụ tư vấn, dịch vụ phi tư vấn, mua sắm hàng hóa, xây lắp; lựa chọn nhà thầu để kí kết và thực hiện hợp đồng dự án đầu tư theo hình thức đối tác công tư, dự án đầu tư có sử dụng đất trên cơ sở bảo đảm cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.

Như vậy, có thể thấy đấu thầu là quá trình chủ đầu tư lựa chọn nhà thầu đáp ứng các yêu cầu của mình. Trong đó, bên mua sẽ tổ chức đấu thầu để bên bán (các nhà thầu) cạnh tranh nhau. Mục tiêu của bên mua là có được các hàng hóa và dịch vụ thỏa mãn các yêu cầu của mình về kỹ thuật, chất lượng và chi phí thấp nhất. Mục đích của nhà thầu là giành được quyền cung cấp hàng hóa, dịch vụ đó với giá đủ bù đắp các chi phí đầu vào và đảm bảo mức lợi nhuận cao nhất có thể. Như vậy, bản chất của đấu thầu đã được xã hội thừa nhận như một sự cạnh tranh lành mạnh để được thực hiện một việc nào đó hay một yêu cầu nào đó.

1. Những điểm bất cập

Trên thực tế, việc đấu thầu không diễn ra đúng với những quy định của pháp luật. Những vụ việc đấu thầu vi phạm pháp luật nghiêm trọng đã diễn ra nên đã được điều chỉnh cụ thể bởi luật hình sự. Tại Điều 222 BLHS quy định các trường hợp đấu thầu bị pháp luật hình sự nghiêm cấm và xử lý hình sự nếu vi phạm. Nhưng tại điều luật này lại tồn tại một số bất cập trong việc quy định có thể dẫn đến việc xử lý không nghiêm minh đối với loại tội phạm vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng. Một số bất cập tồn tại như sau:

Một là, khung hình phạt giữa các khoản 1, khoản 2 và khoản 3 có sự trùng lắp về mức hình phạt tù có thời hạn. Tại khoản 1 đó là khung hình phạt cho loại tội phạm nghiêm trọng khi thực hiện hành vi vi phạm quy định về đấu thầu với mức phạt tù là từ 1 năm đến 5 năm. Còn tại khoản 2 là khung hình phạt cho loại tội phạm rất nghiêm trọng với mức phạt tù từ 3 năm đến 12 năm. Trong khi đó, tại khoản 3 là khung hình phạt cho loại tội phạm đặc biệt nghiêm trọng với mức phạt tù từ 10 năm đến 20 năm. Từ đó cho thấy được, giữa các khoản có sự trùng lắp về mức phạt tù giữa các khoản. Việc quy định này sẽ dẫn đến vấn đề thiếu tính công minh trong xử lý.

Ví dụ: A thực hiện hành vi thông thầu bị xử lý theo khoản 1 Điều 222 tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng và bị phạt tù là 3 năm. B cũng phạm tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng nhưng có tình tiết tăng nặng là vì mục đích vụ lợi bị xử lý theo khoản 2 Điều 222 và bị phạt tù là 3 năm. Rõ ràng việc thực hiện hành của A và B ở hai mức độ tội phạm khác nhau nhưng lại có cùng một mức phạt, việc quy định này thiếu tính răn đe cho xã hội và thiếu công bằng trong xét xử dẫn đến việc áp dụng quy định pháp luật không được minh bạch, công minh.

Hai là, quy định hình phạt bổ sung tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản tại khoản 4 Điều 222 BLHS chưa rõ ràng. Việc quy định này không thể hiện được tính nghiêm minh của luật hình sự. Trong trường hợp này xét về câu chữ của luật có tịch một hay toàn bộ tài sản, luật không có quy định chi tiết trường hợp nào sẽ bị tịch thu một phần, trường hợp nào sẽ bị tịch thu toàn bộ để người áp dụng pháp luật, thực thi pháp thể hiện đúng tinh thần của quy định này. Dẫn đến một số hệ lụy như: gây khó khăn cho người áp dụng, thi hành pháp luật; có thể tùy tiện áp dụng xét xử theo cảm tính; thiếu công bằng trong xét xử; không thể hiện tính nghiêm minh của luật hình sự;…

1. Một số giải pháp

Nhằm khắc phục những bất cập tồn tại về mặt lập pháp đối với tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 222) theo quan điểm cá nhân người viết đề xuất một số giải pháp như sau:

Một là, quy định lại các mức phạt tù tại các khoản 1, khoản 2 và khoản 3 Điều 222 một cách hợp lý hơn. Cụ thể người viết đề xuất như sau: quy định giữ nguyên khung hình phạt tại khoản 1 là tù từ 1 đến 5 năm; thay đổi khung hình phạt tại khoản 2 từ mức phạt tù 3 năm đến 12 năm thành phạt tù từ 5 năm đến 12 năm; đồng thời điều chỉnh khung hình phạt tại khoản 3 là tù 10 năm đến 20 năm thành tù từ 12 năm đến 20 năm. Việc quy định lại mức hình phạt như vậy sẽ giải quyết được những bất cập tồn tại mà người viết đã đề ra. Với mục tiêu hoàn thiện pháp luật hình sự mang tính nghiêm minh, công bằng và đồng thời góp phần vào việc xét xử được chính xác với từng tội danh mà người phạm tội thực hiện.

Hai là, ban hành văn bản hướng dẫn cụ thể cho từng trường hợp nào sẽ áp dụng hình phạt bổ sung là tịch thu một phần tài sản hay tịch thu toàn bộ tài sản. Từ việc ban hành văn bản hướng dẫn sẽ giải quyết được vấn đề bất cập mà người viết vừa trình bày.

Điều 223. Tội thông đồng, bao che cho người nộp thuế gây hậu quả nghiêm trọng

1. Người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn thực hiện một trong các hành vi sau đây, làm thất thoáttiền thuế phải nộp từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc dưới 100.000.000 đồng nhưng đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:

a) Thực hiện việc miễn thuế, giảm thuế, xóa nợ tiền thuế, xóa nợ tiền phạt, hoàn thuế không đúng quy định của Luật quản lý thuế và các quy định khác của pháp luật về thuế;

b) Xác nhận việc thực hiện nghĩa vụ thuế của người nộp thuế không đúng quy định Luật quản lý thuế và quy định khác của pháp luật về thuế.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 12 năm:

a) Vì vụ lợi;

b) Có tổ chức;

c) Dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt;

d) Làm thất thoát tiền thuế từ 300.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng.

3. Phạm tội gây thất thoát tiền thuế từ 1.000.000.000 đồng trở lên, thì bị phạt tù từ 10 năm đến 20 năm.

4. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.

Theo khoản 1 Điều 4 Luật quản lý thuế 2007, sửa đổi, bổ sung 2015 thì thuế là nguồn thu chủ yếu của ngân sách nhà nước. Nộp thuế theo quy định của pháp luật là nghĩa vụ và quyền lợi của mọi tổ chức, cá nhân. Cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm tham gia quản lý thuế.

1. Những điểm bất cập

Thực tế cho thấy, không phải bất kì cá nhân, tổ chức nào cũng thực hiện tốt việc nộp thuế cho nhà nước. Vì biết được tâm lý đó một số cá nhân đã trục lợi bằng hình thức thông đồng, bao che cho người nộp thuế để nhằm hưởng một lợi ích nhất định. Nên để điều chỉnh vấn đề về thuế BLHS có mức xử lý đối với hành vi thông đồng, bao che cho người nộp thuế gây hậu quả nghiêm trọng. Nhưng việc quy định còn gặp phải một số bất cập tồn tại như sau:

Một là, việc xác định tội danh này có thể gây nhằm lẫn với tội nhận hối lộ (Điều 354). Chủ thể của tội thông đồng, bao che cho người nộp thuế gây hậu quả nghiêm trọng là chủ thể đặc biệt có chức vụ, quyền hạn nhất định và chủ thể của tội nhận hối lộ cũng là chủ thể đặc biệt. Cả hai tội danh này người phạm tội đều cùng thực hiện hành vi trong phạm vi quyền hạn và nhận lợi ích từ việc thực hiện hành vi. Vì vậy, để xác định đâu là phạm tội trong trường hợp phạm thông đồng, bao che cho người nộp thuế gây hậu quả nghiêm trọng và đâu là trường hợp phạm tội nhận hối lộ. Việc xác định nhằm lẫn hai tội danh này có thể dẫn đến hậu quả pháp lý rất nghiêm trọng và có thể bỏ lọt tội phạm. Tội thông đồng, bao che cho người nộp thuế gây hậu quả nghiêm trọng mức phạt cao nhất là tù có thời hạn đến 20 năm. Nhưng tội nhận hối lộ mức phạt cao nhất lên đến tử hình. Vì vậy, cần có một quy định rõ ràng hơn để người áp dụng pháp luật, thi hành pháp luật xác định đúng tội danh không để bỏ lọt tội phạm cũng như không xét xử sai tội.

Hai là, phạm tội trong trường hợp đồng phạm khi thực hiện thông đồng, bao che cho người nộp thuế gây hậu quả nghiêm trọng chưa được quy định để xử lý. Trong trường hợp người phạm tội thực hiện hành vi này theo hình thức đồng phạm từ hai người trở lên thì quy định xử lý trường hợp này chưa có. Đồng thời, sẽ xử lý tội này theo hình thức đồng phạm trong những trường hợp cụ thể nào cũng chưa được thể hiện trong quy định của BLHS.

1. Một số giải pháp

Nhằm khắc phục những bất cập tồn tại về mặt lập pháp đối với tội vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 223) theo quan điểm cá nhân người viết đề xuất một số giải pháp như sau:

Một là, cần ban hành văn bản hướng dẫn thi hành đối với Điều 223 và Điều 354. Hướng dẫn cụ thể những trường hợp nào sẽ được áp dụng xử lý theo Điều 223 và những trường hợp nào sẽ xử lý theo Điều 354. Việc ban hành văn bản hướng dẫn là rất cần thiết sẽ hạn chế được những bất cập trong thực tiễn áp dụng mà người viết vừa trình bày.

Hai là, cần ban hành văn bản hướng dẫn xử lý cho trường hợp đồng phạm thực hiện thông đồng, bao che cho người nộp thuế gây hậu quả nghiêm trọng. Khi ban hành văn bản hướng dẫn sẽ là cơ sở pháp lý vững chắc cho người thi hành, áp dụng pháp luật có cơ sở xử lý tội pháp theo đúng tội danh và đồng thời thể hiện tính nghiêm minh của pháp luật hình sự.

Điều 224. Tội vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng

1. Người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn thực hiện một trong những hành vi sau đây, gây thiệt hại từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc dưới 100.000.000 đồng nhưng đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:

a) Quyết định đầu tư xây dựng không đúng quy định của Luật xây dựng;

b) Lập, thẩm định, phê duyệt thiết kế, dự toán, điều chỉnh dự toán, nghiệm thu công trình sử dụng vốn của Nhà nước trái với quy định của Luật xây dựng;

c) Lựa chọn nhà thầu không đủ điều kiện năng lực để thực hiện hoạt động xây dựng;

d) Dàn xếp, thông đồng làm sai lệch kết quả lập dự án, khảo sát, thiết kế, giám sát thi công, xây dựng công trình.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 12 năm:

a) Vì vụ lợi;

b) Có tổ chức;

c) Dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt;

d) Gây thiệt hại từ 300.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng.

3. Phạm tội gây thiệt hại 1.000.000.000 đồng trở lên, thì bị phạt tù từ 10 năm đến 20 năm.

4. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.

Đây là tội danh mới lần đầu tiên được quy định trong Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), cũng là một trong những tội danh ra đời nhằm thay thế Tội cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng được quy định tại Điều 165 Bộ luật Hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009). Việc thay thế Điều 165 bằng các tội cụ thể trong từng lĩnh vực quản lý kinh tế trong đó có tội vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng nhằm tránh sự tùy tiện trong áp dụng, đảm bảo sự minh bạch, tạo môi trường kinh doanh an toàn. Đây là bước tiến đáng ghi nhận của Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) so với Bộ luật Hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009).

Điều 225. Tội xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan

1. Người nào không được phép của chủ thể quyền tác giả, quyền liên quan mà cố ý thực hiện một trong các hành vi sau đây, xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan đang được bảo hộ tại Việt Nam với quy mô thương mại hoặc thu lợi bất chính từ 50.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại cho chủ thể quyền tác giả, quyền liên quan từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng hoặc hàng hóa vi phạm trị giá từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm:

a) Sao chép tác phẩm, bản ghi âm, bản ghi hình;

b) Phân phối đến công chúng bản sao tác phẩm, bản sao bản ghi âm, bản sao bản ghi hình.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 300.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:

a) Có tổ chức;

b) Phạm tội 02 lần trở lên;

c) Thu lợi bất chính 300.000.000 đồng trở lên;

d) Gây thiệt hại cho chủ thể quyền tác giả, quyền liên quan 500.000.000 đồng trở lên;

đ) Hàng hóa vi phạm trị giá 500.000.000 đồng trở lên.

3. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

4. Pháp nhân thương mại phạm tội quy định tại Điều này, thì bị phạt như sau:

a) Thực hiện một trong các hành vi quy định tại khoản 1 Điều này với quy mô thương mại hoặc thu lợi bất chính từ 200.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại cho chủ thể quyền tác giả, quyền liên quan từ 300.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng hoặc hàng hóa vi phạm trị giá từ 300.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng; thu lợi bất chính từ 100.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại cho chủ thể quyền tác giả, quyền liên quan từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc hàng hóa vi phạm trị giá từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính về một trong các hành vi quy định tại Điều này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ 300.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng;

b) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này, thì bị phạt tiền từ 1.000.000.000 đồng đến 3.000.000.000 đồng hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn từ 06 tháng đến 02 năm;

c) Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.

Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) đã bổ sung thêm việc xác định chủ thể khi thực hiện các hành vi sao chép tác phẩm, bản ghi âm, bản ghi hình; phân phối đến công chúng bản sao tác phẩm, bản sao bản ghi âm, bản sao bản ghi hình mà thu lợi bất chính từ 50.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại cho chủ thể quyền tác giả, quyền liên quan từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng hoặc hàng hóa vi phạm trị giá từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng sẽ phạm tội xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan thay vì chỉ quy định những hành vi trên được thực hiện với quy mô thương mại như trước đây. Sự thay đổi này là một điểm tiến bộ đáng ghi nhận vì nó tạo thuận lợi hơn trong quá trình áp dụng pháp luật, bởi lẽ nếu như Bộ luật Hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) chỉ quy định hành vi thực hiện với quy mô thương mại thì rất khó xác định như thế nào là quy mô thương mại.

So với trước đây, chủ thể của tội xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan chỉ là cá nhân thì Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) xác định chủ thể của tội xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan bao gồm cả pháp nhân thương mại. Đây là quy định phù hợp với tình hình thực tế hiện nay khi mà các hành vi vi phạm pháp luật mang tính chất tội phạm do pháp nhân thương mại thực hiện diễn ra ngày càng tăng. Cơ chế xử phạt hành chính và bồi thường thiệt hại đối với pháp nhân thương mại như trước đây là không đủ sức răn đe, không đạt được hiệu quả cao trong hoạt động ngăn ngừa và phòng chống tội phạm. Việc quy định pháp nhân thương mại là chủ thể của tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp nói riêng và các tội phạm khác trong luật hình sự nói chung là phù hợp với thực tế xã hội và thể hiện sự hữu hiệu trong đấu tranh phòng, chống tội phạm.

1. Những bất cập

Các tội xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ hiện nay vẫn phân bố rải rác chứ chưa có sự tập trung. Ví dụ tội sản xuất, buôn bán hàng giả; tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm; tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh; tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thức ăn dùng để chăn nuôi, phân bón, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật, giống cây trồng, vật nuôi được quy định tại Mục 1 Các tội phạm trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, thương mại. Trong khi đó tội xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan; tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp được quy định tại Mục 3 Các tội phạm khác xâm phạm trật tự quản lý kinh tế thuộc Chương XVIII Các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế.

1. Một số giải pháp

Việc cần làm là gom các tội xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trong đó có tội xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan vào một nhóm để tạo lập thành một Chương riêng, độc lập trong Bộ luật hình sự. Bởi lẽ, các tội phạm này suy cho cùng đều có chung một khách thể loại đó là quyền sở hữu của cá nhân, tổ chức đối với các tài sản trí tuệ được pháp luật bảo vệ và cùng có chung loại đối tượng tác động của tội phạm là tài sản vô hình. Cách quy định này không những nâng cao vai trò, tầm quan trọng của quyền sở hữu trí tuệ, quyền sở hữu công nghiệp mà còn thể hiện được quyết tâm của Đảng và Nhà nước ta trong việc kiên quyết đấu tranh đối với mọi hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ.

Điều 226. Tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp

1. Người nào cố ý xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hoặc chỉ dẫn địa lý đang được bảo hộ tại Việt Nam mà đối tượng là hàng hóa giả mạo nhãn hiệu hoặc chỉ dẫn địa lý với quy mô thương mại hoặc thu lợi bất chính từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại cho chủ sở hữu nhãn hiệu hoặc chỉ dẫn địa lý từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng hoặc hàng hóa vi phạm trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:

a) Có tổ chức;

b) Phạm tội 02 lần trở lên;

c) Thu lợi bất chính 300.000.000 đồng trở lên;

d) Gây thiệt hại cho chủ sở hữu nhãn hiệu hoặc chỉ dẫn địa lý 500.000.000 đồng trở lên;

đ) Hàng hóa vi phạm trị giá 500.000.000 đồng trở lên.

3. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

4. Pháp nhân thương mại phạm tội quy định tại Điều này, thì bị phạt như sau:

a) Thực hiện hành vi quy định tại khoản 1 Điều này với quy mô thương mại hoặc thu lợi bất chính từ 200.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại cho chủ sở hữu nhãn hiệu hoặc chỉ dẫn địa lý từ 300.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng hoặc hàng hóa vi phạm trị giá từ 300.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng; thu lợi bất chính từ 100.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại cho chủ sở hữu nhãn hiệu hoặc chỉ dẫn địa lý từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc hàng hóa vi phạm trị giá từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 2.000.000.000 đồng;

b) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này, thì bị phạt tiền từ 2.000.000.000 đồng đến 5.000.000.000 đồng hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn từ 06 tháng đến 02 năm;

c) Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.

So với Bộ luật Hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009) Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) có tiến bộ đáng ghi nhận trong quy định về tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp đó là đã quy định rõ trường hợp nào là phạm tội, tức là hành vi thu lợi bất chính từ bao nhiêu tiền, gây thiệt hại cho chủ sở hữu ở mức nào hoặc hàng hóa vi phạm trị giá từ bao nhiêu tiền sẽ trở thành tội phạm. Trước đây luật chỉ quy định “Người nào cố ý xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp đối với nhãn hiệu hoặc chỉ dẫn địa lý đang được bảo hộ tại Việt Nam với quy mô thương mại”, điều này gây khó khăn trong quá trình xác định tội phạm vì rất khó xác định như thế nào là quy mô thương mại.

Một điểm mới của Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) là quy định chủ thể của tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp bao gồm cả pháp nhân thương mại. Có thể thấy đây là một việc làm cần thiết, bởi lẽ các hành vi vi phạm pháp luật mang tính chất tội phạm do pháp nhân thương mại thực hiện diễn ra ngày càng tăng. Đa số là do cơ quan lãnh đạo, người đại diện của pháp nhân thương mại thực hiện vì lợi ích của pháp nhân đó hoặc trong khuôn khổ hoạt động của pháp nhân thương mại. Tuy nhiên, chế tài xử phạt đối với pháp nhân thương mại có hành vi mang tính chất tội phạm lại chỉ dừng lại ở xử phạt hành chính và bồi thường thiệt hại, vì đây không phải là chủ thể của tội phạm. Vì vậy, các chế tài này đã không đủ sức răn đe, không đạt được hiệu quả cao trong hoạt động ngăn ngừa và phòng chống tội phạm. Việc quy định pháp nhân thương mại là chủ thể của tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp nói riêng và các tội phạm khác trong luật hình sự nói chung là phù hợp với thực tế xã hội và thể hiện sự hữu hiệu trong đấu tranh phòng, chống tội phạm.

Việc quy định hình phạt đối với tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp trong Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) cũng có sự thay đổi so với Bộ luật Hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009). Theo đó, Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) có mức phạt nặng hơn so với Bộ luật Hình sự năm 1999 (sửa đổi, bổ sung năm 2009). Cụ thể, cá nhân phạm tội bị phạt từ 50.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng hoặc cải tạo không giam giữ đến 3 năm thay vì 2 năm như trước đây. Phạm tội thuộc khung hai thì bị phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 1.000.000.000 thay vì 400.000.000 đồng đến 1.000.000.000 như trước đây.

1. Những bất cập

Các tội xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ hiện nay vẫn phân bố rải rác chứ chưa có sự tập trung. Ví dụ tội sản xuất, buôn bán hàng giả; tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm; tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh; tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thức ăn dùng để chăn nuôi, phân bón, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật, giống cây trồng, vật nuôi được quy định tại Mục 1 Các tội phạm trong lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, thương mại. Trong khi đó tội xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan; tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp được quy định tại Mục 3 Các tội phạm khác xâm phạm trật tự quản lý kinh tế thuộc Chương XVIII Các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế.

1. Một số giải pháp

Việc cần làm là gom các tội xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trong đó có tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp vào một nhóm để tạo lập thành một Chương riêng, độc lập trong Bộ luật hình sự. Bởi lẽ, các tội phạm này suy cho cùng đều có chung một khách thể loại đó là quyền sở hữu của cá nhân, tổ chức đối với các tài sản trí tuệ được pháp luật bảo vệ và cùng có chung loại đối tượng tác động của tội phạm là tài sản vô hình. Cách quy định này không những nâng cao vai trò, tầm quan trọng của quyền sở hữu trí tuệ, quyền sở hữu công nghiệp mà còn thể hiện được quyết tâm của Đảng và Nhà nước ta trong việc kiên quyết đấu tranh đối với mọi hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ nói chung và tội phạm về sở hữu công nghiệp nói riêng.

Hiện nay vẫn chưa có văn bản giải thích rõ sự khác nhau giữa hành vi thuộc mặt khách quan của tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp quy định tại Điều 226 với hành vi thuộc mặt khách quan của các tội sản xuất, buôn bán hàng giả quy định tại các Điều 192, 193, 194, 195 Bộ luật hình sự. Việc ban hành văn bản giải thích để phân biệt các tội phạm này là việc làm hết sức cần thiết và cấp bách để đấu tranh xử lý kịp thời đối với các hành vi xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp có dấu hiệu tội phạm đồng thời đảm bảo cho việc áp dụng pháp luật một cách thống nhất trong phạm vi cả nước, góp phần vào việc xử lý đúng người, đúng tội, đúng pháp luật.

Điều 227. Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên

1. Người nào vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên trong đất liền, hải đảo, nội thủy, vùng lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa và vùng trời của Việt Nam mà không có giấy phép hoặc không đúng với nội dung giấy phép thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 300.000.000 đồng đến 1.500.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:

a) Thu lợi bất chính từ nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên nước, dầu khí hoặc khoáng sản khác từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;

b) Khoáng sản trị giá từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng;

c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;

d) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;

đ) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về một trong các hành vi quy định tại Điều này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 1.500.000.000 đồng đến 5.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:

a) Thu lợi bất chính từ nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên nước, dầu khí hoặc khoáng sản khác 500.000.000 đồng trở lên;

b) Khoáng sản trị giá 1.000.000.000 đồng trở lên;

c) Có tổ chức;

d) Gây sự cố môi trường;

đ) Làm chết người;

e) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 122% trở lên.”;

3. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng.

4. Pháp nhân thương mại phạm tội quy định tại Điều này, thì bị phạt như sau:

 a) Thực hiện một trong các hành vi quy định tại khoản 1 Điều này, thu lợi bất chính từ nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên nước, dầu khí hoặc khoáng sản khác từ 300.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng hoặc khoáng sản trị giá từ 700.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng hoặc gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên hoặc gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%; thu lợi bất chính từ nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên nước, dầu khí hoặc khoáng sản khác từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc khoáng sản trị giá từ 500.000.000 đồng đến dưới 700.000.000 đồng nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính về một trong các hành vi quy định tại Điều này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ 1.500.000.000 đồng đến 3.000.000.000 đồng;

b) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này, thì bị phạt tiền từ 3.000.000.000 đồng đến 7.000.000.000 đồng hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn từ 06 tháng đến 03 năm;

c) Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.

Điều 227 Bộ luật Hình sự 2015 sửa đổi năm 2017  được Quốc hội thông qua thay thế Điều 172 Bộ luật Hình sự 1999 về chế tài Tội vi phạm các quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên đã có một bước tiến mới, vì đã cụ thể hóa làm rõ hơn khái niệm về hành vi gây ra hậu quả nghiêm trọng, rất nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng đối với loại tội phạm này. Tương ứng với mỗi hành vi vi phạm được luật định bằng số tiền cụ thể, giúp cho các cơ quan tố tụng thuận lợi hơn trong việc định tội và định khung hình phạt tương ứng.

1. Những bất cập

Với mức phạt tiền như điều luật sửa đổi chỉ thực sự có tác dụng răn đe đối với các đối tượng là pháp nhân, vi phạm trong trường hợp khai thác vượt khung giấy phép được cấp. Còn cá nhân tuy số lượng khai thác đông đảo nhưng quy mô khai thác bao giờ cũng nhỏ lẻ, giá trị sản lượng khai thác không lớn, rất khó đạt tới khung giá trị luật định

Chưa quy định hành vi các đối tượng vi phạm chống trả lực lượng có chức năng quyết liệt và phi tang hiện vật…

Quy định hành vi vi phạm của các đối còn nói chung chung chưa cụ thể

1. Một số giải pháp

Cần phải sửa đổi luật theo hướng hạ thấp giá trị tang vật vi phạm, cụ thể có khung tối thiểu từ 10.000.000 đồng trở lên hoặc thậm chí thấp hơn là có thể khởi tố xử lư h́nh sự.

Cần phải quy định tội danh cho hành vi các đối tượng vi phạm chống trả lực lượng có chức năng quyết liệt và phi tang hiện vật…

Luật hình sự cần phải quy định hành vi vi phạm của các đối tượng khai thác, trái phép vào các tội như hủy hoại môi sinh, đe dọa tính mạng người dân, trộm cắp tài sản quốc gia… Để theo đó đưa vào loại tội phạm nguy hiểm gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng để có chế tài xử lý hình sự tương thích.

Điều 228. Tội vi phạm các quy định về sử dụng đất đai

1. Người nào lấn chiếm đất, chuyển quyền sử dụng đất hoặc sử dụng đất trái với các quy định của pháp luật về quản lý và sử dụng đất đai, đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 2.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:

a) Có tổ chức;

b) Phạm tội 02 lần trở lên;

c) Tái phạm nguy hiểm.

3. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng.

Để khắc phục những hạn chế trong Bộ luật hình sự 1999 sửa đổi 2009, Bộ luật hình sự năm 2015 sửa đổi 2017 có quy định tội vi phạm quy định về sử dụng đất đai (Điều 228). Mặc dù tên và các dấu hiệu pháp lý phản ánh đặc điểm hành vi khách quan của tội danh về cơ bản là không đổi, song nội dung quy định ở điều 228 Bộ luật HS 2015 đã thay đổi cơ bản theo yêu cầu của tình hình mới, cụ thể như sau:

Đã quy định mức hình phạt cho các hành vi tương ứng (cả hình phạt tù có thời hạn và mức phạt tiền);

Đã cụ thể hóa các trường hợp phạm tội như “phạm tội nhiều lần”  bằng “phạm tội hai lần trở lên”;

Đã nâng mức phạt tiền đủ mạnh, có tác dụng giáo dục, thuyết phục, cưỡng chế các hành vi phạm tội. Điều 228, Khoản 1: Mức phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng, Khoản 2 mức phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 2.000.000.000 đồng, Khoản 3 mức phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng.

Những điểm mới trên cho thấy, việc quy định tại Điều 228 Bộ luật Hình sự 2015 đã đáp ứng được yêu cầu đặt ra kể cả về phương diện lý luận và thực tiễn trong tình hình mới, thể hiện một bước tiến trong quá trình lập pháp.

Tuy nhiên để áp dụng một cách thống nhất và đồng bộ, các cơ quan chức năng đặc biệt lực lượng Cảnh sát kinh tế cần thực hiện tốt một số nội dung sau:

Thứ nhất, cần tiếp tục bổ sung hoàn thiện hơn nữa hệ thống pháp luật về sử dụng đất đai. Bên cạnh Bộ luật Hình sự quy định tại Điều 228 về sử dụng đất đai đất đai, trong các văn bản pháp luật khác như luật đất đai, luật nhà ở... cũng liên quan. Để thực hiện tốt các quy định của pháp luật các cơ quan chức năng phải thường xuyên rà soát, hệ thống hóa, kiểm tra các văn bản pháp luật về đất đai và các văn bản pháp luật khác có liên quan nhằm phát hiện các quy định mâu thuẫn, không phù hợp để kịp thời sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật về đất đai và các chính sách pháp luật khác có liên quan. Việc giải thích pháp luật cần phải cụ thể hóa, chi tiết hóa để quá trình áp dụng và thực thi pháp luật đúng và đầy đủ tránh trường hợp lợi dụng nó để vi phạm pháp luật hoặc thực hiện các hành vi phạm tội.

Thứ hai, tham mưu cho Đảng, Nhà nước các cấp chính quyền địa phương trong phòng ngừa tội phạm vi phạm các quy định về quản lý, sử dụng đất đai. Từng bước hoàn thiện cơ chế, chính sách pháp luật về hoạt động liên quan đến lĩnh vực quản lý, sử dụng đất đai, khắc phục sơ hở hạn chế trong quản lý Nhà nước về đất đai, về các hoạt động giao đất, thu hồi đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất, cho thuê đất, thế chấp quyền sử dụng đất, về đấu tranh phòng, chống tội phạm vi phạm các quy định về sử dụng đất đai. Phối hợp với các cơ quan chuyên môn nghiệp vụ, các bộ ngành, Ủy ban nhân dân các cấp tiến hành thanh tra, kiểm tra việc quản lý, sử dụng đất đai của các tổ chức cá nhân được Nhà nước giao đất, cho thuê đất...

Thứ ba, phối hợp lực lượng tuyên truyền, hướng dẫn và vận động quần chúng nhân dân phát hiện, tố giác tội phạm vi phạm các quy định về quản lý, sử dụng đất đai. Việc thông qua luật cũng như các văn bản hướng dẫn thi hành, nhằm mục đích để các chủ thể quản lý, sử dụng thực hiện và chấp hành tốt các quy định của Nhà nước về quản lý, sử dụng đất đai. Do đó, lực lượng cảnh sát kinh tế cần phải phối hợp để tuyên truyền, hướng dẫn và động viên quần chúng nhân dân tích cực đưa ra những thông tin, tố giác tội phạm có biểu hiện liên quan đến tội phạm vi phạm các quy định về sử dụng đất đai, để từ đó lực lượng cảnh sát kinh tế trực tiếp hoặc phối hợp cùng với các cơ quan chức năng tiến hành các hoạt động đấu tranh phòng, chống tội phạm có hiệu quả.

Điều 229. Tội vi phạm các quy định về quản lý đất đai

1. Người nào lợi dụng hoặc lạm dụng chức vụ, quyền hạn giao đất, thu hồi, cho thuê, cho phép chuyển quyền sử dụng, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất trái quy định của pháp luật thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:

a) Đất trồng lúa có diện tích từ 5.000 mét vuông (m²) đến dưới 30.000 mét vuông (m²); đất rừng đặc dụng, rừng phòng hộ, rừng sản xuất có diện tích từ 10.000 mét vuông (m²) đến dưới 50.000 mét vuông (m²); đất nông nghiệp khác và đất phi nông nghiệp có diện tích từ 10.000 mét vuông (m²) đến dưới 40.000 mét vuông (m²);

b) Đất có giá trị quyền dụng đất được quy thành tiền từ 500.000.000 đồng đến dưới 2.000.000.000 đồng đối với đất nông nghiệp hoặc từ 1.000.000.000 đồng đến dưới 5.000.000.000 đồng đối với đất phi nông nghiệp;

c) Đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:

a) Có tổ chức;

b) Đất trồng lúa có diện tích từ 30.000 mét vuông (m²) đến dưới 70.000 mét vuông (m²); đất rừng đặc dụng, rừng phòng hộ, rừng sản xuất có diện tích từ 50.000 mét vuông (m²) đến dưới 100.000 mét vuông (m²); đất nông nghiệp khác và đất phi nông nghiệp có diện tích từ 40.000 mét vuông (m²) đến dưới 80.000 mét vuông (m²);

c) Đất có giá trị quyền dụng đất được quy thành tiền từ 2.000.000.000 đồng đến dưới 7.000.000.000 đồng đối với đất nông nghiệp hoặc từ 5.000.000.000 đồng đến dưới 15.000.000.000 đồng đối với đất phi nông nghiệp;

d) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội.

3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 12 năm:

a) Đất trồng lúa có diện tích 70.000 mét vuông (m²) trở lên; đất rừng đặc dụng, rừng phòng hộ, rừng sản xuất có diện tích 100.000 mét vuông (m²) trở lên; đất nông nghiệp khác và đất phi nông nghiệp có diện tích 80.000 mét vuông (m²) trở lên;

b) Đất có giá trị quyền sử dụng đất được quy thành tiền 7.000.000.000 đồng trở lên đối với đất nông nghiệp hoặc 15.000.000.000 đồng trở lên đối với đất phi nông nghiệp.

4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 150.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

1. Những điểm bất cập

Thứ nhất, mức định lượng diện tích đất vi phạm để xác định tội phạm chưa hợp lý.

Tại Khoản 1

Đất trồng lúa: 5.000 m2 – 30.000 m2

Đất rừng đặc dụng, đất rừng phòng hộ, rừng sản xuất: 10.000 m2 – 50.000 m2

Đất nông nghiệp khác và đất phi nông nghiệp: 10.000 – 40.000 m2

Tại Khoản 2:

Đất trồng lúa: 30.000 m2 – 70.000 m2

Đất rừng đặc dụng, đất rừng phòng hộ, rừng sản xuất: 50.000 m2 – 100.000 m2

Đất nông nghiệp khác và đất phi nông nghiệp: 40.000 m2 – 80.000 m2

Tại Khoản 3:

Đất trồng lúa: 70.000 m2 trở lên

Đất rừng đặc dụng, đất rừng phòng hộ, rừng sản xuất: 100.000 m2 trở lên

Đất nông nghiệp khác và đất phi nông nghiệp: 80.000 m2 trở lên.

Như vậy có thể thấy việc căn cứ vào diện tích đất vi phạm pháp luật như trên là bất hợp lý, bởi vì giá trị của đất trồng lúa, đất rừng đặc dụng, đất rừng phòng hộ, rừng sản xuất thì luôn rẻ hơn giá trị của đất phi nông nghiệp (trong đó có đất ở, đất sản xuất kinh doanh…) nhưng diện tích đất vi phạm của đất trồng lúa, đất rừng đặc dụng, đất rừng đặc dụng, rừng sản xuất lại ít hơn diện tích đất phi nông nghiệp, vì vậy khi áp dụng trong thực tiễn sẽ xảy ra trường hợp hành vi phạm tội gây thiệt hại ít hơn nhưng vẫn bị xử lý hình sự, trong khi đó hành vi gây thiệt hại lớn hơn nhưng không bị xử lý hình sự.

Thứ hai, khung hình phạt của Điều luật này cũng bất hợp lý.

Khoản 1: Cải tại không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm

Khoản 2: Phạt tù từ 02 năm đến 07 năm

Khoản 3: Phạt tù từ 05 năm đến 12 năm

Như vậy có thể thấy có sự chồng chéo về khung hình phạt, mức thấp nhất của khung hình phạt này lại nhỏ hơn mức cao nhất của khung hình phạt kia. Nếu áp dụng trong thực tế sẽ gây khó khăn, khiếu nại khi hội đồng xét xử lượng hình

1. Một số giải pháp

Một là, nên quy định lại mức diện tích đất vi phạm để xử lý hình sự theo hướng diện tích đất trồng lúa, đấ trừng đặc dụng, đất rừng phòng hộ, đất rừng sản xuất phải nhiều hơn mức diện tích đất vi phạm là đất phi nông nghiệp

Hai là, quy định rõ ràng, không chồng lấn, chồng chéo mức phạt của các khung hình phạt theo hướng mức thấp nhất của khung hình phạt này phải cao hơn mức cao nhất của khung hình phạt kia để tránh việc khiếu nại, khó khăn của hội đồng xét xử khi lượng hình.

Điều 231. Tội cố ý làm trái quy định về phân phối tiền, hàng cứu trợ

1. Người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn cố ý làm trái những quy định về phân phối tiền, hàng cứu trợ gây thiệt hại hoặc thất thoát tiền, hàng cứu trợ từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng, thì bị phạt cảnh cáo, phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:

a) Có tổ chức;

b) Phạm tội 02 lần trở lên;

c) Gây thiệt hại hoặc thất thoát tiền, hàng cứu trợ 300.000.000 đồng trở lên;

d) Gây ảnh hưởng xấu về an ninh, trật tự, an toàn xã hội.

3. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

Tội cố ý làm trái quy định về phân phối tiền, hàng cứu trợ là một tội danh đã được quy định trong điều 169 Bộ luật hình sự năm 1999 sửa đổi, bổ sung năm 2009 (BLHS 1999), so với quy định mới tại điều 231 Bộ luật hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 (BLHS 2015) thì luật mới có nhiều tiến bộ hơn:

 Một là, BLHS 2015 quy định rõ ràng hơn, BLHS 1999 thì quy định nếu hành vi “gây hậu quả nghiêm trọng” thì mới phải chịu trách nhiệm hình sự, vậy chúng ta có thể hiểu là chưa gây ra hậu quả nghiêm trọng thì chưa phải chịu trách nhiệm hình sự. Nghiêm trọng trong trường hợp này là như thế nào thì luật chưa quy định rõ, chúng ta có thể dựa vào Thông tư liên tịch số 02/2001/TTLT- TANDTC- VKSNDTC- BCA- BTP ngày 25 tháng 12 năm 2001 của Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Công an, Bộ Tư pháp để xác định hậu quả như thế nào là nghiêm trọng do hành vi này gây ra. Đây là điểm tiến bộ ở BLHS 2015 mà chúng ta thấy rõ nhất.

Hai là, theo quan điểm cá nhân thì đây lại là yếu tố hạn chế của luật vì khung hình phạt của BLHS 2015 lại cân bằng giữa phạt tiền và hình phạt tù hoặc cải tạo không giam giữ.

Về hình phạt bổ sung thì giống nhau.

1. Những điểm bất cập

Theo quan điểm cá nhân thì BLHS 2015 có quy định cụ thể hơn về khoản gây thất thoát và thiệt hại mà chủ thể gây ra. Thế nhưng đây là loại tội phạm nghiêm trọng làm ảnh hưởng đến danh dự của Nhà nước, cản trở quá trình cứu trợ làm ảnh hưởng đến đối tượng được nhận tiền, hàng trợ cấp. Vì vậy, kiến nghị:

            Một là, tăng mức xử phạt tiền lên gấp 02 hoặc 03 lần hiện nay, vì theo khoản 1 “Người nào lợi dụng chức vụ, quyền hạn cố ý làm trái những quy định về phân phối tiền, hàng cứu trợ gây thiệt hại hoặc thất thoát tiền, hàng cứu trợ từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng, thì bị phạt cảnh cáo, phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm” thì chúng ta có thể thấy được mức phạt tiền lại thấp hơn mức mà chủ thể gây ra thiệt hại, thất thoát. Mức phạt như vậy thiết nghĩ chưa phù hợp.

            Hai là, khung hình phạt của Bộ luật có nên chăng dùng từ “và” thay thế cho từ “hoặc”, tức là chủ thể vi phạm vừa chịu trách nhiệm hành chính đồng thời cũng phải chịu trách nhiệm hình sự do chính hành vi mình gây ra.

Hiện nay, tình hình loại tội phạm này không phổ biến, đối tượng được nhận trợ cấp đa phần ở vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo khó tiêp cận với nguồn thông tin, cơ quan giám sát cũng khó tiếp cận và quản lý khi thiên tai, tai nạn xảy ra. Đặc trưng của loại chủ thể này lại là người có chức vụ, quyền hạn nên việc thanh tra, kiểm tra cũng khó khăn không kém, như đã phân tích thì đây có thể là cá nhân hoặc một nhóm người thông đồng, bao che lẫn nhau.

1. Một số giải pháp

Giải pháp hiện nay có thể là tuyên truyền, tạo những đường dây nóng cho nhân dân khi người dân phát hiện dấu hiệu tội phạm này gây ra, đồng thời đảm bảo an toàn tính mạng và sức khỏe cho người dân khi tố giác tội phạm. Tăng tính đạo đức, trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan, đặc biệt là công tác cứu hộ, cứu trợ, nâng cao khả năng thấu hiểu về giá trị của tiền, hàng cứu trợ là gì và khi xét xử loại tội phạm này thì nên công khai, minh bạch.

Điều 232. Tội vi phạm các quy định về khai thác, bảo vệ rừng và quản lý lâm sản

1. Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 243 của Bộ luật này, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:

a) Khai thác trái phép rừng sản xuất với khối lượng từ 20 mét khối (m³) đến dưới 40 mét khối (m³) gỗ loài thực vật thông thường; từ 12,5 mét khối (m³) đến dưới 25 mét khối (m³) gỗ loài thực vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIA;

b) Khai thác trái phép rừng phòng hộ với khối lượng từ 15 mét (m³) đến dưới 30 mét khối (m³) gỗ loài thực vật thông thường; từ 10 mét khối (m³) đến dưới 20 mét khối (m³) gỗ loài thực vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIA;

c) Khai thác trái phép rừng đặc dụng với khối lượng từ 15 mét khối (m³) đến dưới 30 mét khối (m³) gỗ loài thực vật thông thường; từ 5 mét khối (m³) đến dưới 10 mét khối (m³) gỗ loài thực vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIA; thực vật thuộc Nhóm IIA trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng;

d) Khai thác trái phép thực vật rừng ngoài gỗ trị giá từ 100.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng;

đ) Khai thác thực vật thuộc loài nguy cấp, quý hiếm được ưu tiên bảo vệ, các loại thực vật khác thuộc Nhóm IA trị giá từ 30.000.000 đồng đến dưới 60.000.000 đồng hoặc từ 01 mét khối (m³) đến dưới 02 mét khối (m³) gỗ tại rừng sản xuất hoặc từ 0,5 mét khối (m³) đến dưới 1,5 mét khối (m³) tại rừng phòng hộ hoặc từ 0,5 mét khối (m³) đến dưới 01 mét khối (m³) gỗ tại rừng đặc dụng hoặc khu bảo tồn thiên nhiên;

e) Tàng trữ, vận chuyển, chế biến, mua bán trái phép từ 1,5 mét khối (m³) đến dưới 03 mét khối (m³) đối với gỗ loài nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IA hoặc gỗ có nguồn gốc từ nước ngoài của loài thuộc Phụ lục I Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã, nguy cấp hoặc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ; từ 10 mét khối (m³) đến dưới 20 mét khối (m³) gỗ loài thực vật nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIA hoặc gỗ có nguồn gốc từ nước ngoài của loài thuộc Phụ lục II Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã, nguy cấp; từ 20 mét khối (m³) đến dưới 40 mét khối (m³) gỗ loài thực vật thông thường;

g) Tàng trữ, vận chuyển, chế biến, mua bán trái phép các loài thực vật hoang dã khác trị giá từ 300.000.000 đồng đến dưới 600.000.000 đồng;

h) Vật phạm pháp có khối lượng hoặc giá trị dưới mức thấp nhất quy định tại một trong các điểm a, b, c, d, đ hoặc e của khoản này nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 300.000.000 đồng đến 1.500.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:

a) Khai thác trái phép rừng sản xuất với khối lượng từ 40 mét khối (m³) đến dưới 80 mét khối (m³) gỗ loài thực vật thông thường; từ 25 mét khối (m³) đến dưới 50 mét khối (m³) gỗ loài thực vật nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIA;

b) Khai thác trái phép rừng phòng hộ với khối lượng từ 30 mét khối (m³) đến dưới 60 mét khối (m³) gỗ loài thực vật thông thường; từ 20 mét khối (m³) đến dưới 40 mét khối (m³) gỗ loài thực vật nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIA;

c) Khai thác trái phép rừng đặc dụng với khối lượng từ 30 mét khối (m³) đến dưới 60 mét khối (m³) gỗ loài thực vật thông thường; từ 10 mét khối (m³) đến dưới 20 mét khối (m³) gỗ loài thực vật nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIA;

d) Khai thác trái phép thực vật rừng ngoài gỗ trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 400.000.000 đồng;

đ) Tàng trữ, vận chuyển, chế biến, mua bán trái phép từ 03 mét khối (m³) đến dưới 06 mét khối (m³) đối với gỗ loài thực vật nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IA hoặc gỗ có nguồn gốc từ nước ngoài của loài thực vật thuộc Phụ lục I Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã, nguy cấp hoặc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ; từ 20 mét khối (m³) đến dưới 40 mét khối (m³) gỗ loài thực vật nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIA hoặc gỗ có nguồn gốc từ nước ngoài của loài thực vật thuộc Phụ lục II Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã, nguy cấp; từ 40 mét khối (m³) đến dưới 80 mét khối (m³) gỗ của loài thực vật thông thường;

e) Tàng trữ, vận chuyển, chế biến, mua bán trái pháp luật các loài thực vật hoang dã khác trị giá từ 600.000.000 đồng đến dưới 1.200.000.000 đồng;

g) Phạm tội qua biên giới hoặc từ khu phi thuế quan vào nội địa hoặc ngược lại;

h) Phạm tội có tổ chức;

i) Tái phạm nguy hiểm.

3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị tù từ 05 năm đến 10 năm.

a) Khai thác trái phép tại rừng sản xuất 80 mét khối (m³) trở lên gỗ loài thực vật thông thường; 50 mét khối (m³) trở lên gỗ loài thực vật nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIA;

b) Khai thác trái phép tại rừng phòng hộ 60 mét khối (m³) trở lên gỗ loài thực vật thông thường; 40 mét khối (m³) trở lên gỗ loài thực vật nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIA;

c) Khai thác trái phép tại rừng đặc dụng 60 mét khối (m³) trở lên gỗ loài thực vật thông thường; 20 mét khối (m³) trở lên gỗ loài thực vật nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIA;

d) Khai thác trái phép thực vật rừng khác trị giá 400.000.000 đồng trở lên;

đ) Tàng trữ, vận chuyển, chế biến, mua bán trái phép 06 mét khối (m³) trở lên gỗ loài thực vật nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IA hoặc gỗ có nguồn gốc từ nước ngoài của loài thực vật thuộc Phụ lục I Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã, nguy cấp hoặc Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ; 40 mét khối (m³) trở lên gỗ loài thực vật nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIA hoặc gỗ có nguồn gốc nước ngoài của loài thực vật thuộc Phụ lục II Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã, nguy cấp; 80 mét khối (m³) trở lên gỗ loài thực vật thông thường;

e) Tàng trữ, vận chuyển, chế biến, mua bán trái pháp luật các loài thực vật hoang dã khác trị giá 1.200.000.000 đồng trở lên.

4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng.

5. Pháp nhân thương mại phạm tội quy định tại Điều này, thì bị phạt như sau:

a) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này, đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, trừ trường hợp quy định tại điểm g khoản 1 Điều này, thì bị phạt tiền từ 300.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng;

b) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này, thì bị phạt tiền từ 1.000.000.000 đồng đến 3.000.000.000 đồng hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn từ 06 tháng đến 03 năm;

c) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 3 Điều này, thì bị phạt tiền từ 3.000.000.000 đồng đến 6.000.000.000 đồng hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn từ 06 tháng đến 03 năm;

d) Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.

Rừng là tài sản quý giá của mỗi quốc gia do vậy nên tăng cường công tác bảo vệ rừng và phòng chống tội phạm về rừng. Vi phạm các quy định về khai thác, bảo vệ rừng và quản lý lâm sản là hành vi khai thác trái phép cây rừng hoặc có những hành vi khác vi phạm các quy định của Nhà nước về khai thác, bảo về rừng và quản lý lâm sản như tàng trữ, vận chuyển, mua bán cây rừng và lâm sản khác.

Đây là một điều luật cũ được phát triển từ điều 175 Bộ luật hình sự năm 1999 sửa đổi, bổ sung năm 2009 Tội vi phạm các quy định vè khai thác và bảo vệ rừng. Tổng thể nhận xét thì BLHS 2015 quy định chi tiết, cụ thể hơn BLHS 1999 về vấn đề liệt kê từ giá trị cho đến khối lượng gỗ, loại rừng mà chủ thể thực hiện hành vi tác động lên và có kèm theo danh mục chi tiết các loài thực vật hoang dã nguy cấp cần được bảo vệ.

Chủ thể của loại tội phạm này không phải là chủ thể đặc biệt, bất cứ ai có đủ năng lực trách nhiệm hình sự và đạt một độ tuổi luật định đều có thể là chủ thể của loại tội phạm này. So với BLHS 1999 thì BLHS 2015 có thêm một chủ thể đó là “pháp nhân thương mại”. Do vậy, có thể nói BLHS 2015 có khá nhiều điểm mới, bao hàm lên tất cả các đối tượng chủ thể và cho dù hậu quả gây ra như thế nào khi bị phát hiện cũng sẽ gánh chịu trách nhiệm hình sự do chính hành vi mình gây ra..

1. Những điểm bất cập

Hiện nay thì loại tội phạm này cũng không phổ biến, chủ yếu là ở những địa phương có rừng hoặc những địa phương có địa giới hành chính tiếp giáp biên giới với các quốc gia khác.

Nhìn chung mức hình phạt của loại tội phạm này còn khá nhẹ, chủ thể vi phạm là người có đầy đủ năng lực và trách nhiệm hình sự. Đây lại là lỗi cố ý, người vi phạm nhận thức rõ hành vi phạm tội của mình, vì mục đích thu lại nhuận bất chính mà phạm tội, mong muốn cho hậu quả xảy ra hoặc tuy không mong muốn nhưng bỏ mặc cho hậu quả xảy ra. Các hành vi phạm tội trên có thể vi phạm liên đới đến các tội danh khác như hủy hoại rừng, buôn lậu hoặc vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới.

1. Một số giải pháp

Theo quan điểm cá nhân, nên chăng bỏ mức hình phạt bằng tiền và cải tạo không giam giữ đối với loại chủ thể này, thay vào đó là hình phạt bắt buộc phải phục hồi rừng, trả lại vị trí nguyên trạng, khắc phục hậu quả gây ra.

Đối với pháp nhân thương mại thiết nghĩ mức phạt tiền cũng còn quá nhẹ và luật quy định quá chung, chỉ thấy đề cập đến pháp nhân còn đối với từng cá nhân ra sao chưa thấy luật nhắc đến. Kiến nghị, nên truy cứu trách nhiệm hình sự của từng cá nhân có liên quan theo chức danh và quyền hạn, khuyến khích các hoạt động tố giác tội phạm, nên cấm kinh doanh và thu lại giấy phép kinh doanh trong trường hợp vi phạm.

Thành lập đường dây nóng tố giác tội phạm, tuyên truyền cho mọi người nắm rõ được tác dụng và lợi ích của rừng nhằm bảo vệ rừng và nguồn lợi phát sinh từ rừng.

Điều 233. Tội vi phạm các quy định về quản lý rừng

1. Người nào lợi dụng hoặc lạm dụng chức vụ, quyền hạn thực hiện một trong các hành vi sau đây, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:

a) Giao rừng, đất trồng rừng, thu hồi rừng, đất trồng rừng trái pháp luật từ 20.000 mét vuông (m²) đến dưới 25.000 mét vuông (m²) đối với rừng sản xuất; từ 15.000 mét vuông (m²) đến dưới 20.000 mét vuông (m²) đối với rừng phòng hộ hoặc từ 10.000 mét vuông (m²) đến dưới 15.000 mét vuông (m²) đối với rừng đặc dụng, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 229 của Bộ luật này;

b) Cho phép chuyển mục đích sử dụng rừng, đất trồng rừng trái pháp luật từ 10.000 mét vuông (m²) đến dưới 12.500 mét vuông (m²) đối với rừng sản xuất; từ 7.500 mét vuông (m²) đến dưới 10.000 mét vuông (m²) đối với rừng phòng hộ hoặc từ 5.000 mét vuông (m²) đến dưới 7.500 mét vuông (m²) đối với rừng đặc dụng, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 229 của Bộ luật này;

c) Cho phép khai thác, vận chuyển lâm sản trái pháp luật thuộc một trong các trường hợp quy định tại khoản 1 Điều 232 của Bộ luật này;

d) Đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:

a) Có tổ chức;

b) Phạm tội 02 lần trở lên;

c) Giao rừng, đất trồng rừng, thu hồi rừng, đất trồng rừng trái pháp luật từ 25.000 mét vuông (m²) đến dưới 40.000 mét vuông (m²) đối với rừng sản xuất; từ 20.000 mét vuông (m²) đến dưới 30.000 mét vuông (m²) đối với rừng phòng hộ hoặc từ 15.000 mét vuông (m²) đến dưới 25.000 mét vuông (m²) đối với rừng đặc dụng;

d) Cho phép chuyển mục đích sử dụng rừng, đất trồng rừng trái pháp luật từ 12.500 mét vuông (m²) đến dưới 17.000 mét vuông (m²) đối với rừng sản xuất; từ 10.000 mét vuông (m²) đến 15.000 mét vuông (m²) đối với rừng phòng hộ hoặc từ 7.500 mét vuông (m²) đến 12.000 mét vuông (m²) đối với rừng đặc dụng;

đ) Cho phép khai thác, vận chuyển lâm sản trái pháp luật thuộc một trong các trường hợp quy định tại khoản 2 Điều 232 của Bộ luật này.

3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 12 năm:

a) Giao rừng, đất trồng rừng, thu hồi rừng, đất trồng rừng trái pháp luật từ 40.000 mét vuông (m²) trở lên đối với rừng sản xuất; từ 30.000 mét vuông (m²) trở lên đối với rừng phòng hộ hoặc từ 25.000 mét vuông (m²) trở lên đối với rừng đặc dụng;

b) Cho phép chuyển mục đích sử dụng rừng, đất trồng rừng trái pháp luật từ 17.000 mét vuông (m²) trở lên đối với rừng sản xuất; từ 15.000 mét vuông (m²) trở lên đối với rừng phòng hộ hoặc từ 12.000 mét vuông (m²) trở lên đối với rừng đặc dụng.

4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng hoặc cấm đảm nhiệm chức vụ nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

So với bộ luật hình sự năm 1999, thì quy định trong bộ luật hình sự năm 2015 (sửa đổi bổ sung 2017) đã có những điểm tiến bộ bởi việc đưa ra mức xác định diện tích cụ thể tương ứng với từng loại rừng nào sẽ chịu trách nhiệm hình sự đối với các hành vi vi phạm pháp luật hình sự. Điều này góp phần giải quyết vấn đề khó khăn đã tồn tài bấy lâu vì chưa có căn cứ xác định trách nhiệm hình sự đối với từng loại rừng cụ thể. Tuy nhiên bên cạnh điểm tiến bộ đó, nhà làm luật vẫn còn bỏ sót một số hạn chế nhất định như sau:

Thứ nhất, cả bộ luật hình sự năm 1999 (Điều 176) và Bộ luật Hình sự năm 2015  đều quy định đối tượng của tội phạm này gồm có rừng và đất trồng rừng, theo quy định của Luật bảo vệ và phát triển Rừng  năm 2004 và Điều 3 thông tư số 34/2009/TT-BNNPTNT ngày 10 tháng 06 năm 2009 cũng có giải thích cụ thể những tiêu chí xác định rừng. Đất trồng rừng có thể hiểu là đất đã có rừng trồng nhưng chưa thành rừng hoặc đất đã được quy hoạch  vào mục đích lâm nghiệp. Đến khi bộ luật hình sự sửa đổi năm 2017 chỉ còn có một đối tượng tác động của tội phạm này là rừng.

            Như vậy với tinh thần của các nhà làm luật hiện nay thì muốn thu hẹp phạm vi chịu trách nhiệm của nhóm tội phạm này ở, giới hạn đối tượng bị xâm hại cũng là hạn chế khách thể của tội phạm từ đó phi hình sự hóa đối với một số hành vi phạm tội.

Xét một cách tổng quan thực tế hiện nay trong tình trạng trái đất đang nóng lên do biến đổi khí hậu, các thiên tai lũ lụt hạn hán, lũ quét,… càng ngày càng xảy ra nghiêm trọng hơn.Do đó công cuộc bảo vệ rừng, trồng rừng, bảo vệ lá phối xanh của nhân loại, bảo vệ môi trường đang được Đảng và Nhà nước ta đẩy mạnh, đồng thời bảo vệ rừng, trồng rừng còn là bảo vệ các loài động vật quý hiếm hoang dã vì rừng còn là hệ sinh thái tự nhiên cung cấp nơi ở,nguồn thức ăn cho chúng.

Diện tích rừng thực tế ở nước ta là giảm theo từng năm, từ đó thiết nghĩ việc bảo vệ rừng hiện có, trồng mới nhiều diện tích rừng sản xuất, rừng phòng hộ, rừng đặt dụng và ngăn chặn những hành vi vi phạm pháp luật bảo vệ rừng là cần thiết phải được đặt ra. Cả hai đối tượng rừng và đất trồng rừng đều cần được bảo vệ, do đó việc bộ luật Hình sự sửa đổi năm 2017 tại Điều 56, sửa đổi điều 233 BLHS năm 2015 là chưa phù hợp.

Có thể xem xét hướng hoàn thiện quy định này như sau:

+ Khi ban hành nghị định hướng dẫn thi hành một số Điều của bộ luật hình sự năm 2017 có điều khoản hướng dẫn về điều 233 BLHS năm 2015 (sửa đổi bổ sung 2017) thì tại điều khoản giải thích từ ngữ nên quy định theo hướng:

Rừng bao gồm rừng theo quy định của Luật bảo vệ phát triển rừng và đất trồng rừng.

Cũng nên quy định thêm thế nào là đất trồng rừng, có thể tham khảo theo quan điểm người viết như sau: Đất trồng rừng là đất đã được quy hoạch vào mục đích lâm nghiệp nhưng chưa có đủ các điều kiện để xác định là rừng.

Thứ hai, có sự chồng lấn về đối tượng chịu tác động về Tội vi phạm các quy định về quản lý đất đai (Điều 229 của BLHS năm 2015) và Tội vi phạm các quy định về quản lý rừng (Điều 233 của BLHS năm 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017)

Điều 233 của BLHS năm 2015 điều chỉnh đối với hành vi vi phạm quy định về quản lý rừng, bao gồm cả diện tích rừng và đất rừng; Điều 229 điều chỉnh cả đối với hành vi vi phạm quy định về quản lý đất rừng.

Như vậy khi có hành vi lợi dụng hoặc lạm dụng chức vụ quyền hạn giao đất, thu hồi, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất trái quy định của pháp luật đất trồng rừng thì sẽ bị xử lý theo Điều 229 hay Điều 234.

Theo quan điểm người viết, các nhà làm luật nên xem xét chỉnh lý, viện dẫn loại trừ Điều 233 trong Điều 229, theo đó, các trường hợp phạm tội ở Điều 233 thì sẽ không xử lý theo quy định của Điều 229.

Điều 234. Tội vi phạm quy định về quản lý, bảo vệ động vật hoang dã

1. Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 242 và Điều 244 của Bộ luật này, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc bị phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:

a) Săn bắt, giết, nuôi, nhốt, vận chuyển, buôn bán trái phép động vật nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB hoặc thuộc Phụ lục II của Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp có giá trị từ 300.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng; động vật hoang dã thông thường khác có giá trị từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng;

b) Tàng trữ, vận chuyển, buôn bán trái phép cá thể, bộ phận cơ thể hoặc sản phẩm của loài động vật nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB hoặc thuộc Phụ lục II của Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp có giá trị từ 300.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng hoặc của động vật hoang dã thông thường khác có giá trị từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng;

c) Phạm tội trong trường hợp động vật, bộ phận cơ thể hoặc sản phẩm của động vật có giá trị dưới mức quy định tại điểm a và điểm b khoản này nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 300.000.000 đồng đến 1.500.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 03 năm đến 07 năm:

a) Có tổ chức;

b) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn hoặc lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức;

c) Sử dụng công cụ hoặc phương tiện săn bắt bị cấm;

d) Săn bắt trong khu vực bị cấm hoặc vào thời gian bị cấm;

đ) Buôn bán, vận chuyển qua biên giới;

e) Số lượng động vật nguy cấp, quý hiếm Nhóm IIB hoặc thuộc Phụ lục II của Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp có giá trị từ 1.000.000.000 đồng đến dưới 2.000.000.000 đồng; động vật hoang dã thông thường hoặc bộ phận, sản phẩm của các động vật đó trị giá 1.500.000.000 đồng trở lên;

g) Thu lợi bất chính từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;

h) Tái phạm nguy hiểm.

3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 12 năm:

a) Số lượng động vật nguy cấp, quý hiếm Nhóm IIB hoặc thuộc Phụ lục II của Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp hoặc bộ phận, sản phẩm của các động vật đó trị giá 2.000.000.000 đồng trở lên;

b) Thu lợi bất chính 500.000.000 đồng trở lên.

4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

5. Pháp nhân thương mại phạm tội quy định tại Điều này, thì bị phạt như sau:

a) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này, thì bị phạt tiền từ 300.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng;

b) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này, thì bị phạt tiền từ 1.000.000.000 đồng đến 3.000.000.000 đồng;

c) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 3 Điều này, thì bị phạt tiền từ 3.000.000.000 đồng đến 6.000.000.000 đồng hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn từ 06 tháng đến 03 năm;

d) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại Điều 79 của Bộ luật này, thì bị đình chỉ hoạt động vĩnh viễn;

đ) Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.

Ở BLHS năm 1999 sửa đổi bổ sung năm 2009 đã có những quy định tiền đề cho việc xác định tội phạm, tuy nhiên những quy định này vẫn còn khá hạn chế, khó áp dụng. Điều luật quy định về bảo vệ động vật hoang dã được đưa vào nhóm tội phạm về môi trường là chưa thật phù hợp.

 Điểm tiến bộ của Bộ luật hình sự năm 2015 là bổ sung nhóm động vật hoang dã được bảo vệ theo Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB hoặc Phụ lục II Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã (CITES), đây là sự bổ sung cần thiết trước thực trạng hàng trăm cá thể tê tê  vàng và Tê tê Java của Việt Nam vào “thời điểm trước năm 2014, hai loài này chỉ được liệt kê tại nhóm IIB thuộc Nghị định 32/2006/NĐ-CP và không được liệt kê trong nhóm “ưu tiên bảo vệ” nên các vi phạm liên quan đến Tê tê vàng và Tê tê Java trong mọi trường hợp chỉ bị xử phạt hành chính. Đáng chú ý là nhiều vụ buôn bán tê tê có số lượng lên đến hàng chục tấn nhưng tất cả đều không bị khởi tố, thậm chí tang vật tê tê còn được các cơ quan chức năng đem bán đấu giá”[1], đã làm cho chủng loài tê tê rơi vào nhóm ưu tiên bảo vệ. 

Điều 234 BLHS năm 2015 sửa đổi bổ sung 2017 đã có những quy định cụ thể hơn, khung hình phạt cụ thể tương ứng với từng nhóm động vật hoang dã. Điều này không chỉ thể hiện sự tiến bộ trong nền lập pháp mà còn tạo điều kiện cho những cá nhân, cơ quan thực thi pháp luật dễ dàng hơn để đưa những quy định này áp dụng để xử lý những hành vi vi phạm.Bộ luật hình sự sửa đổi năm 2017 cũng có những sửa đổi theo hướng:

Hạ mức giá trị phải chịu trách nhiệm hình sự:

+ Từ 300.000.000 đồng (điểm a, Khoản 1 Điêu 234 BLHS năm 2015) xuống 150.000.000 đồng đối với nhóm động vật, thực vật hoang dã nguy cấp và từ 500.000.000 đồng xuống 300.000.000 đồng đối với nhóm động vật hoang dã khác. Sự điều chỉnh này là cần thiết vì có như thế mới đảm bảo được tính răng đe của pháp luật.

 Kéo giãn giữa những khung định tội danh:

Ví dụ:  điểm a khoản 1 khung hình phạt  bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm: ở BLHS năm 2015 là 300.000.000 đồng đến 1.000.000.000 đồng đối với nhóm động vật, thực vật hoang dã nguy cấp, còn đối với quy định ở BLHS năm 2017 thì mức giá trị để xác định có hay không sự vi phạm là từ 150.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng. Tương tự đối với nhóm động vật hoang dã khác là giảm từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.000.000 đồng xuống 300.000.000 đồng đến dưới 700.000.000 đồng  và ở BLHS năm 2017 cũng bổ sung thêm một trường hợp mà BLHS năm 2015 không có chính là thu lợi bất chính từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng.

Các giá trị này cũng thay đổi tương tự ở điểm b, Khoản 2

Thực tế hiện nay, những loài động thực vật hoang dã đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng, bảo vệ chúng là bảo vệ sự đa dạng sinh học của tự nhiên, bảo tồn các giá trị quý về dược liệu, gen, giống,… Tuy nhiên với những giá trị của mình, động vật hoang dã đang bị con người săn bắt quá mức, các lô hàng lậu liên quan đến động vật hoang dã, bộ phận của động vật hoang dã vẫn hằng ngày được các phương tiện thông tin đại chúng đưa tin, vi phạm nhiều, xử lý nhẹ và cần có những biện pháp kiên quyết. Đây không chỉ là một vấn đề riêng của Việt Nam mà còn là vấn đề chung của toàn nhân loại. Xét trong bối cảnh luật pháp luật Việt Nam hiện hành, những quy định về quản lý bảo vệ động vật hoang dã là đáng được ghi nhận, tuy nhiên người nghiên cứu vẫn nhận thấy một số điểm không hợp lý đối với quy định này:

Thứ nhất, việc đặt quy định tội xâm phạm về quản lý bảo vệ động vật hoang dã vào nhóm các tội phạm khác xâm phạm trật tự kinh tế là không phù hợp, với các lý do sau đây: Tội vi phạm các quy định về bảo vệ động vật hoang dã quý hiếm là tội xâm phạm đến chế độ quản lý của Nhà nước về bảo vệ động vật hoang dã quý hiếm, xâm phạm nghiêm trọng đến môi trường sinh thái, gây ra những hậu quả nghiêm trọng khác cho đời sống xã hội. suy cho cùng quan hệ pháp luật được bảo vệ là chế độ quản lý của nhà nước về bảo vệ động vật hoang dã, đối tương được bảo vệ là động vật hoang dã, chứ không phải là quản lý nhà nước về trật tự kinh tế. Không thể đưa vào tình tiết thu lợi bất chính rồi sắp xếp cho điều luật này nhằm trong nhóm tội phạm về kinh tế là hợp lý. Theo quan điểm của người viết, tội phạm này vẫn là tội phạm về môi trường.

Thứ hai, các định khung mới xuất hiện như lợi dụng chức vụ, quyền hạn, lợi dụng danh nghĩa, cơ quan tổ chức,vận chuyển, buôn bán qua biên giới nếu đưa vào áp dụng có thể gặp nhiều vướng mắc cũng như áp dụng không thống nhất. Đối với quy định hiện hành tương ứng với Điều 190 BLHS năm 1999 sửa đổi bổ sung năm 2009, thì quy định này được hướng dẫn tại Điểm 4.4 Điều 4 Thông tư liên tịch 19/2007/TTLT-BNN-BTP-BCA-VKSNDTC-TANDTC ngày 08/03/2007 hướng dẫn áp dụng Bộ luật hình sự về các tội phạm trong lĩnh vực quản lý rừng, bảo vệ rừng và quản lý lâm sản do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn- Bộ Tư pháp- Bộ Công An- Viện kiểm sát Nhân dân Tối cao- Tòa án Nhân dân Tối cao ban hành. Văn bản này hướng dẫn chi tiết cho BLHS năm 1999, do đó thiết nghĩ trong thời gian tới khi BLHS năm 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017 có hiệu lực, các nhà làm luật cần cân nhắc ban hành một văn bản mới hơn thay thế cho thông tư liên tịch số 19/2007/TTLT-BNN-BTP-BCA-VKSNDTC-TANDTC đồng thời bổ sung thêm những nội dung về định khung mới chưa được giải thích nhằm tạo ra cách hiểu thống nhất và chính xác, từ đó đảm bảo những quy định của pháp luật về quản lý, bảo vệ động vật hoang dã thực sự đi vào cuộc sống.

Thứ ba, BLHS năm 2017 lại bỏ quên hành vi chế biến động vật hoang dã trái phép:

Trong quy định tại điều 234 BLHS năm 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017 đã nêu ra được các hành vi tàng trữ, vẫn chuyển, mua bán. Rõ ràng xét về chuỗi logic về tính chất hành vi tàng trữ, vẫn chuyển, buôn bán, chế biến đều là những hành vi gắn liền với nhau, mức độ nguy hiểm như nhau. Tuy nhiên hành vi tàng trữ, vẫn chuyển, buôn bán trái phép bộ phận cơ thể hoặc sản phẩm của động vật thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB hoặc Phụ lục II Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự, còn hành vi chế biến trái phép lại bị BLHS bỏ ngỏ!

“Cuối năm 2014, Cục Cảnh sát Phòng chống tội phạm về môi trường, Bộ Công An và Công an tỉnh Khánh Hòa phát hiện cơ sở sản xuất đồ mỹ nghệ tại xã Phước Đồng, Thành phố Nha Trang lưu giữ trái phép hơn 10 tấn xác rùa biển quý hiếm tại 6 nhà kho. Tuy nhiên, phải 8 tháng sau vụ việc mới bị khởi tố vì lực lượng chức năng phải làm rõ mục đích buôn bán của hành vi “lưu giữ/tàng trữ và chế tác” rùa biển trước khi khởi tố vụ án. Nếu Điều 190 Bộ luật Hình sự có quy định về hành vi “lưu giữ/tàng trữ và chế biến/chế tác” động vật hoang dã nguy cấp, quý, hiếm thì việc khởi tố và xử lý vụ án đã có thể kết thúc nhanh hơn”./.